Κράτος δικαίου: Νέος μηχανισμός για την προστασία του προϋπολογισμού και των αξιών της ΕΕ
Η ΕΕ ενέκρινε κανόνες που επιτρέπουν τη διακοπή της χρηματοδότησης κρατών μελών που δε σέβονται το κράτος δικαίου.
Στις 16 Δεκεμβρίου 2020, το Κοινοβούλιο ενέκρινε συμφωνία με την προεδρία του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση ενός μηχανισμού που θα επιτρέπει την αναστολή της χορήγησης κονδυλίων στα κράτη μέλοη που παραβιάζουν το κράτος δικαίου.
Η απόφαση περί αναστολής της χρηματοδότησης θα πρέπει να λαμβάνεται από το Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία και κατόπιν σχετικής πρότασης της Επιτροπής.
Οι νέοι κανόνες τέθηκαν σε εφαρμογή την 1η Ιανουαρίου 2021. Η Ουγγαρία και η Πολωνία προσέφυγαν ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη νομιμότητα του μηχανισμού. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν αναστέλλει την εφαρμογή τους.
Το Κοινοβούλιο έχει επανειλημμένως τονίσει το καθήκον της Επιτροπής να υπερασπιστεί τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ. Σε ψηφίσματα του Μαίου, του Ιουνίου και του Ιουλίου 2021, το Κοινοβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να αναλάβει δράση και δήλωσε διατεθειμένο να κινηθεί δικαστικά σε περίπτωση που η Επιτροπή καθυστερήσει περαιτέρω την εφαρμογή του μηχανισμού αιρεσιμότητας για το κράτος δικαίου.
Οι ευρωβουλευτές προειδοποίησαν ότι οι ευρωπαϊκές αξίες βρίσκονται σε κίνδυνο, τονίζοντας ότι τα κονδύλια του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμόού και του σχεδίου ανάκαμψης της ΕΕ δεν πρέπει να βρεθούν στα χέρια όσων εργάζονται κατά της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη.
Σε έκθεση που υιοθετήθηκε στις 7 Οκτωβρίου, οι ευρωβουλευτές ζήτησαν την ενίσχυση του κράτους δικαίου σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσω της εδραίωσης ενός νέου μηχανισμού και της επιβολής αποτελεσματικών κυρώσεων στα κράτη μέλη όπου διαπιστώνονται παραβάσεις. Επιπλέον, επέμειναν πως τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να καταλήξουν σε σαφείς κανόνες που θα θέτουν το σεβασμό του κράτους δικαίου ως προϋπόθεση για την εκταμίευση πόρων.
Τι είναι το κράτος δικαίου;
Το κράτος δικαίου ορίζεται στο Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ως μία θεμελιώδης αξία της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να δεσμεύονται από το νόμο, ότι δεν πρέπει να λαμβάνουν αυθαίρετες αποφάσεις και ότι οι πολίτες θα πρέπει να έχουν τη δυναότητα να προσφεύγουν κατά των ενεργειών τους σε ανεξάρτητα δικαστήρια.
Περιλαμβάνει επίσης την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία άδικα ευνοεί ορισμένους εις βάρος άλλων και προστατεύει την ελευθερία των μέσων, διασφαλίζοντας έτσι ότι το κοινό είναι σωστά ενημερωμένο για τις κυβερνητικές ενέργειες.
Το κράτος δικαίου αποτελεί κοινό μέλημα όλων των Ευρωπαίων. Σε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2019, τουλάχιστον το 85% των ερωτηθέντων σε ολόκληρη την ΕΕ θεώρησε πως καθεμία από τις διαφορετικές πτυχές του κράτους δικαίου είναι απαραίτητη ή σημαντική. Σύμφωνα με άλλη έρευνα, του Οκτωβρίου 2020, το 77% των Ευρωπαίων υποστηρίζει ότι η ΕΕ πρέπει να παρέχει κονδύλια στα κράτη μέλη των οποίων οι εθνικές κυβερνήσεις σέβονται το κράτος δικαίου και τις δημοκρατικές αρχές.
Μηχανισμοί της ΕΕ για την προστασία του κράτους δικαίου
Η ΕΕ διαθέτει ήδη στη διάθεσή της εργαλεία για την προστασία του κράτους δικαίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε, στις 30 Σεπτεμβρίου, την πρώτη ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου που παρακολουθεί τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές εξελίξεις σχετικά με το κράτος δικαίου σε όλα τα κράτη μέλη. Μάλιστα, παρακολουθεί τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία από τότε που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2007.
Υπάρχει επίσης διάλογος για το κράτος δικαίου στο Συμβούλιο. Τον Νοέμβριο του 2020, η γερμανική προεδρία πραγματοποίησε για πρώτη φορά ειδικές ανά χώρα συζητήσεις, ξεκινώντας με πέντε χώρες της ΕΕ.
Εάν η Επιτροπή πιστεύει ότι ένα κράτος μέλος παραβιάζει τη νομοθεσία της ΕΕ, μπορεί να κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει που μπορεί να οδηγήσουν στην επιβολή οικονομικώνκυρώσεων που καθορίζονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Μία άλλη διαδικασία, σύμφωνα με το Άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, επιτρέπει στο Συμβούλιο να εκδώσει συστάσεις ή να αποφασίσει ομόφωνα για κυρώσεις κατά του κράτους μέλους, συμπεριλαμβανομένης της αναστολής του δικαιώµατος συµµετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έκκληση του ΕΚ για τη λήψη περισσότερων μέτρων
Οι ευρωβουλευτές έχουν χαρακτηρίσει τα υπάρχοντα εργαλεία ως ανεπαρκή. Ενώ διεξάγονται ακροάσεις στο Συμβούλιο σχετικά με την Πολωνία και την Ουγγαρία σύμφωνα με το άρθρο 7, το Κοινοβούλιο εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για την έλλειψη σημαντικής προόδου στα δύο κράτη μέλη ως προς τον σεβασμό των βασικών αρχών του κράτους δικαίου.
Σε συζήτηση της ολομέλειας το βράδυ της Δευτέρας, οι ευρωβουλευτές χαιρέτισαν την ετήσια έκθεση της Επιτροπής για το κράτος δικαίου, αλλά ζήτησαν την λήψη περισσότερων μέτρων για την εφαρμογή της. "Η παρακολούθηση της ορθής εφαρμογής του κράτους δικαίου δεν θα επαναφέρει, από μόνη της, τη δικαστική ανεξαρτησία στην Πολωνία, ούτε θα σώσει την Index media [ειδησεογραφικό μέσο] στην Ουγγαρία", δήλωσε ο Μιχάλ Σιμετσκά (Renew Europe, Σλοβακία).
Ο Μιχάλ Σιμετσκά συνέταξε μια έκθεση, η οποία υιοθετήθηκε στις 7 Οκτωβρίου και ζητάει την εδραίωση ενός μηχανισμού που να ενοποιεί τα υπάρχοντα μέσα και θεσπίζει έναν Ετήσιο Κύκλο Παρακολούθησης, με ανά χώρα συστάσεις, χρονοδιαγράμματα και στόχους προς εφαρμογή. Ο κύκλος πρέπει να χρησιμεύσει ως βάση για την ενεργοποίηση του Άρθρου 7 ή την αναστολή κονδυλίων του προϋπολογισμού για ένα κράτος μέλος.
Προστατεύοντας τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ
Η διαφθορά ή τα μη ανεξάρτητα δικαστήρια μπορεί να παρεμποδίζουν τη σωστή κατανομή και χρήση των πόρων της ΕΕ που διατίθενται σε ένα κράτος μέλος. Το 2018, η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση που στοχεύει στην υπεράσπιση των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ σε περίπτωση που εντοπιστούν ανεπάρκειες στο κράτος δικαίου.
Το Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του στις αρχές του 2019. Ο φάκελος σχετιζόταν με το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ και το Κοινοβούλιο επέμεινε ότι η σύναψη συμφωνίας για τον προϋπολογισμό 2021-2027 ήταν δυνατή μόνο εάν σημειωνόταν επαρκής πρόοδος στη νομοθεσία.
Οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν τον Ιούλιο του 2020 να θεσπίσουν προϋποθέσεις για το κράτος δικαίου, να θέσουν, δηλαδή, το σεβασμό του κράτους δικαίου ως προϋπόθεση για την εκταμίευση πόρων της ΕΕ. Η γερμανική προεδρία του Συμβουλίου υπέβαλε μια συμβιβαστική πρόταση στις αρχές του φθινοπώρου, την οποία οι ευρωβουλευτές έκριναν ως ανεπαρκή σε συζήτηση της ολομέλειας, στις 5 Οκτωβρίου.
"Ένας μηχανισμός που δεν μπορεί ποτέ να ενεργοποιηθεί στην πράξη λόγω "παραθύρων" ή ασταθών διαδικασιών εξυπηρετεί μόνο τα συμφέροντα εκείνων που δεν επιθυμούν να ληφθούν μέτρα", δήλωσε ο Πέτρι Σάρβαμα (ΕΛΚ, Φινλανδία).
Συμφωνία με το Συμβούλιο
Τον Οκτώβριο, οι ευρωβουλευτές ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο. Οι συνεισηγητές της έκθεσης ήταν ο Πέτρι Σαρβάμα και η Έιντερ Γκαρντιαζάμπαλ Ρουβιάλ (S&D, Ισπανία).
Οι δυο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία στις 5 Νοεμβρίου. Οι διαπραγματευτές του Κοινοβουλίου εξασφάλισαν ένα ευρύ πεδίο εφαρµογής της σχετικής νοµοθεσίας, διασφαλίζοντας την εφαρμογή της όχι μόνο σε περιπτώσεις διαφθοράς και απάτης αλλά και σε περιπτώσεις τακτικών παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως είναι η δημοκρατία ή η ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος, όταν αυτές οι παραβιάσεις επηρεάζουν - ή ενδέχεται να επηρεάσουν - τη διαχείριση των κονδυλίων της ΕΕ.
Το συμφωνηθέν κείμενο προστατεύει επίσης τους τελικούς δικαιούχους των κονδυλίων, όπως είναι οι φοιτητές, οι αγρότες ή οι ΜΚΟ. Οι αποδέκτες θα έχουν τη δυνατότητα υποβολής καταγγελίας στην Επιτροπή μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας που θα διασφαλίζει ότι θα λάβουν τα οφειλόμενα ποσά.
"Ήταν κρίσιμη για εμάς η διαβεβαίωση ότι οι τελικοί οφειλέτες δεν θα τιμωρούνται για τις πράξεις των κυβερνήσεών τους και θα συνεχίσουν να λαμβάνουν τα κονδύλια που δικαιούνται", είπε η Έιντερ Γκαρντιαζάμπαλ Ρουβιάλ.
