Circulaire economie: definitie, belang en voordelen 

De Europese Unie produceert elk jaar meer dan 2,5 miljard ton afval. Het werkt momenteel zijn wetgeving inzake afvalbeheer bij om de overgang van een lineaire naar een circulaire economie te bevorderen.

Maar wat is eigenlijk circulaire economie? Wat zijn de redenen voor en de voordelen van een dergelijke verandering?

Wat is de circulaire economie?

Circulaire economie is een model van productie en consumptie, waarbij bestaande materialen en producten zo lang mogelijk worden gedeeld, verhuurd, hergebruikt, hersteld, opgeknapt en gerecycleerd om meer waarde te creëren. Op deze manier wordt de levenscyclus van producten uitgebreid.

In de praktijk betekent dit dat het afval tot een minimum wordt beperkt. Wanneer een product het einde van zijn levensduur bereikt, worden de materialen zoveel mogelijk binnen de economie gehouden dankzij recycling. Deze kunnen keer op keer productief worden gebruikt, waardoor meer waarde wordt gecreëerd.

Dit staat in schril contrast met het traditionele, lineaire economische weggooimodel. Dit model is gebaseerd op grote hoeveelheden goedkope, gemakkelijk toegankelijke materialen en energie.

Geplande veroudering van producten door fabrikanten, waar het Europees Parlement maatregelen tegen wil, maakt ook deel uit van dit model.

Voordelen: waarom moeten we overstappen naar een circulaire economie?

Het milieu beschermen

Hergebruik en recycling van producten zou het gebruik van natuurlijke grondstoffen vertragen, het landschap en de habitat minder verstoren en het verlies aan biodiversiteit helpen beperken.

Een ander voordeel van de circulaire economie is een vermindering van de totale jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen. Volgens het Europees Milieuagentschap zijn industriële processen en productgebruik verantwoordelijk voor 9,10% van de broeikasgasemissies in de EU, terwijl het afvalbeheer goed is voor 3,32%.

Door vanaf het begin efficiëntere en duurzamere producten te maken, kan het verbruik van energie en grondstoffen worden verminderd, aangezien naar schatting meer dan 80% van het ecologische impact van een product wordt bepaald tijdens de ontwerpfase.

Een overschakeling naar meer betrouwbare producten die kunnen worden hergebruikt, aangepast en gerepareerd, zou de hoeveelheid afval verminderen. Verpakking is een groeiend probleem en gemiddeld produceert elke Europeaan bijna 180 kg verpakkingsafval per jaar. Het doel is de overbodige verpakkingen aan te pakken en het ontwerp ervan te verbeteren om hergebruik en recycling te bevorderen.

De afhankelijkheid van grondstoffen verminderen

De wereldbevolking groeit en daarmee ook de vraag naar grondstoffen. Het aanbod van cruciale grondstoffen is echter beperkt.

De beperkte voorraden betekenen ook dat sommige EU-landen voor hun grondstoffen afhankelijk zijn van andere landen. Volgens Eurostat importeert de EU ongeveer de helft van de grondstoffen die zij verbruikt.

De totale waarde van de handel in grondstoffen (invoer plus uitvoer) tussen de EU en de rest van de wereld is sinds 2002 bijna verdrievoudigd, waarbij de uitvoer sneller is gestegen dan de invoer. Toch voert de EU nog steeds meer in dan zij uitvoert. In 2021 resulteerde dit in een handelstekort van 35,5 miljard euro.

Recycling van grondstoffen vermindert risico's in verband met het aanbod, zoals prijsvolatiliteit, beschikbaarheid en afhankelijkheid van invoer.

Dit geldt met name voor essentiële grondstoffen die nodig zijn voor de productie van technologieën die cruciaal zijn voor het bereiken van de klimaatdoelstellingen, zoals batterijen en elektrische motoren.

Banen creëren en geld besparen voor consumenten

De overgang naar een meer circulaire economie kan het concurrentievermogen vergroten, innovatie stimuleren, de economische groei bevorderen en banen scheppen (in de EU alleen al 700 000 banen tegen 2030).

Het ontwerp van materialen en producten herzien voor circulair gebruik zou ook de innovatie in verschillende sectoren van de economie stimuleren.

Verder kan het consumenten ook voorzien van duurzamere en innovatieve producten die geld besparen en een hogere kwaliteit van leven bieden.

Wat doet de EU om een circulaire economie te worden?

In maart 2020 stelde de Europese Commissie het nieuwe actieplan voor de circulaire economie voor, als één van de bouwstenen van de Green Deal en onderdeel van het voorstel van de nieuwe industriestrategie. Het plan omvat maatregelen gericht op duurzamere productontwikkeling, afvalvermindering en meer rechten voor consumenten (zoals het recht op reparatie). De nadruk wordt vooral gelegd op de sectoren die de meeste hulpbronnen gebruiken, zoals elektronica en ICT, plastic, textiel en constructie.

In februari 2021 heeft het Parlement een resolutie goedgekeurd over het nieuwe actieplan voor de circulaire economie waarin aanvullende maatregelen worden geëist om tegen 2050 een koolstofneutrale, duurzame, gifvrije en volledig circulaire economie tot stand te brengen, inclusief strengere recyclingregels en bindende doelstellingen voor materiaalgebruik en -consumptie tegen 2030.

In maart 2022, diende de Europese Commissie het eerste pakket maatregelen in om de overgang naar een circulaire economie te versnellen, zoals aangekondigd in het EU-Actieplan voor de circulaire economie. De voorstellen omvatten het stimuleren van duurzame producten, consumenten in hun kracht te zetten voor de groene transitie, de herziening van de verordening inzake bouwproducten, en een strategie voor duurzaam textiel.

In november 2022 heeft de Commissie nieuwe EU-regels voor verpakkingen voorgesteld. Het omvat voorstellen om het ontwerp van verpakkingen te verbeteren, zoals duidelijke etikettering, om hergebruik en recycling te bevorderen, en roept op tot een overgang naar biologische, biologisch afbreekbare en composteerbare kunststoffen.