De EU-respons op asiel en migratie

Europa trekt veel migranten en asielzoekers aan. Ontdek hoe de EU haar asiel- en migratiebeleid verbetert.

De kustwacht in Griekenland ziet een vlot met vluchtelingen aankomen. © UNHCR/Andrew McConnell
De Griekse kustwacht nadert een boot met Syrische vluchtelingen © UNHCR/Andrew McConnell

In 2015 waren er 1,83 miljoen illegale grensoverschrijdingen aan de buitengrenzen van de EU. Ook al daalde dit cijfer in 2022 tot 333.000, toch heeft het Parlement tijdens de voorbije jaren een aantal voorstellen gedaan om de tekortkomingen in het migratie- en asielbeleid van de EU te verhelpen, onder meer om het asielstelsel te hervormen, de grensbeveiliging te versterken, de legale arbeidsmigratie te verbeteren en de integratie van vluchtelingen te bevorderen.

Hervorming van het Europees asielsysteem


Asielzoekers: solidariteit met frontlijnlanden


Als reactie op de vluchtelingencrisis in 2015 presenteerde de Europese Commissie in 2016 voorstellen om het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (GEAS) te hervormen, inclusief nieuwe wetten om het Dublin-systeem te vervangen. Dit systeem stelt regels vast om de verdeling van asielzoekers over de EU-landen te bepalen. Het Dublin-systeem legde een enorme last op een beperkt aantal EU-landen met externe grenzen, omdat zij verantwoordelijk waren voor de verwerking van de meeste asielaanvragen aangezien zij het eerste EU-land waren waar de migranten binnenkwamen.

Om deze situatie te verbeteren, introduceerde de Commissie in 2020 een nieuw pact over migratie en asiel. Dit nieuwe plan zou de huidige Dublin-regelgeving moeten vervangen, met als doel de procedures te vereenvoudigen en sneller te laten verlopen. Het nieuwe asielsysteem is bedoeld om landen aan de buitengrenzen te helpen wanneer zij onder druk staan. Het introduceert een systeem van solidariteit vanuit andere EU-landen, maar met flexibiliteit. EU-landen kunnen namelijk zelf kiezen hoe ze helpen: door asielzoekers over te nemen van het land waar ze als eerste aankwamen, door financiële steun te geven of door technische hulp te bieden wanneer dat nodig is.

Europarlementariërs hebben in februari 2024 hun steun uitgesproken voor dit nieuwe pact over migratie en asiel (Engels). Het is de bedoeling dat het pakket officieel wordt aangenomen na de laatste goedkeuring door het Parlement in april.


Hervorming van het EU-agentschap voor asielzaken


In 2021 steunde het Parlement (Engels) de transformatie van het huidig Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken (EASO) tot het EU-Agentschap voor Asiel. Het vernieuwde agentschap zal helpen om asielprocedures in EU-landen uniformer en sneller te maken.

De 500 deskundigen zullen betere ondersteuning bieden aan nationale asielstelsels die te maken hebben met een hoge werkdruk, waardoor het hele EU-systeem voor migratiebeheer efficiënter en duurzamer wordt. Daarnaast zal het nieuwe agentschap verantwoordelijk zijn om na te gaan of fundamentele rechten worden gerespecteerd op het vlak van procedures voor internationale bescherming en opvangvoorzieningen in lidstaten.


EU-fondsen beschikbaar stellen voor asiel


De leden steunden in 2021 ook de oprichting van een nieuw fonds voor geïntegreerd grensbeheer (Engels) en stemden ermee in om er €6,24 miljard aan toe te wijzen. Het fonds voor geïntegreerd grensbeheer moet helpen om de capaciteiten van de lidstaten op het gebied van grensbeheer te vergroten en tegelijkertijd ervoor te zorgen dat de grondrechten worden gerespecteerd. Het zal ook bijdragen tot een gemeenschappelijk, geharmoniseerd visumbeleid en beschermende maatregelen invoeren voor kwetsbare mensen die in Europa aankomen, met name niet-begeleide kinderen.

In een resolutie die in juli 2021 werd aangenomen, keurde het Parlement de vernieuwde begroting van het fonds voor asiel, migratie en integratie (Engels) voor 2021-2027 goed, die zal stijgen tot €9,88 miljard. Het nieuwe fonds moet bijdragen aan de versterking van het gemeenschappelijk asielbeleid, legale migratie ontwikkelen in overeenstemming met de behoeften van de lidstaten, de integratie van onderdanen van derde landen ondersteunen en bijdragen aan de bestrijding van irreguliere migratie. De fondsen moeten ook dienen om de lidstaten ertoe aan te zetten de verantwoordelijkheid voor het eerlijker opvangen van vluchtelingen en asielzoekers te delen.

Reageren op de Oekraïense vluchtelingencrisis


Naast het asielstelsel heeft de EU ook mechanismen voor tijdelijke bescherming ingesteld voor specifieke groepen vluchtelingen of ontheemden. Eén van die mechanismen is de richtlijn tijdelijke bescherming, die een kader biedt voor het verlenen van tijdelijke bescherming in het geval van massale aankomst van mensen. Deze richtlijn werd voor het eerst aangenomen in 2001 als reactie op het conflict in de Balkan.

Voor de eerste keer in haar geschiedenis heeft de Europese Unie de Richtlijn Tijdelijke Bescherming geactiveerd, volgend op de militaire invasie van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022. De EU reageerde snel en toonde solidariteit in actie door mensen in nood te helpen. Dit omvatte directe humanitaire hulp, noodhulp bij burgerbescherming, ondersteuning aan de grens, en het verlenen van bescherming aan degenen die de oorlog ontvluchtten en de EU binnenkwamen.

Beveiliging van de buitengrenzen van de EU en beheer van de migratiestromen


Irreguliere migratie tegengaan met respect voor de rechten van asielzoekers


Het Europees Parlement heeft gewerkt aan strengere grenscontroles en aan een beter systeem voor het traceren van mensen die Europa binnenkomen. In april 2023 heeft het Parlement zijn standpunt over de herziening van de buitengrensprocedure voor het beheer van irreguliere migranten goedgekeurd en zal het nu met de Raad gaan onderhandelen.

Om dit te bereiken, introduceert het nieuwe pact voor migratie en asiel een beter screeningproces, een snellere asielprocedure aan de grenzen en een snelle terugkeer voor afgewezen asielzoekers.

Het doel van het nieuwe screeningproces is snel bepalen welke procedure autoriteiten moeten volgen voor iemand die de EU binnenkomt zonder aan de voorwaarden te voldoen. Dit proces omvat identiteitscontrole, gezondheids- en veiligheidschecks, vingerafdrukken nemen en registreren in de Eurodac-database.

Het pact maakt ook een sneller en eenvoudiger asielproces mogelijk direct na de screening, dat inclusief beroepen binnen 12 weken moet zijn afgerond. Bij afwijzing moet de aanvrager direct over de terugkeerbeslissing worden geïnformeerd en binnen 12 weken worden teruggestuurd.

Personen in de grensasielprocedure mogen niet het grondgebied van het betreffende land binnen.

Versterking van Frontex, de Europese grens- en kustwacht


Frontex, het Europees agentschap voor grens- en kustbewaking, helpt de buitengrenzen van de EU te beheren en grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden.

De instroom van vluchtelingen in 2015 heeft de nationale grensautoriteiten onder enorme druk gezet. Het Parlement drong erop aan het EU-grensagentschap Frontex te versterken en de Europese Commissie heeft voorgesteld het mandaat van Frontex uit te breiden en het om te vormen tot een volwaardig Europees agentschap voor grens- en kustbewaking, met als doel het beheer en de veiligheid van de EU-buitengrenzen te versterken en de nationale grenswachten te ondersteunen.

Het werd in oktober 2016 officieel ingezet aan de Bulgaarse buitengrens met Turkije. Frontex ondersteunt EU- en Schengenlanden bij alle aspecten van grensbeheer, van ondersteuning op het terrein en bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit, bewaking vanuit de lucht en het verzamelen van informatie, tot hulp bij terugkeerprocedures.

Frontex heeft momenteel een permanent korps van meer dan 2.000 grenswachten. Er zijn plannen om het agentschap tegen 2027 een permanent korps van 10.000 grenswachters te geven.

In december 2023 hebben de Europarlementariërs een resolutie aangenomen waarin ze Frontex oproepen omde fundamentele rechten bij grensoperaties na te komen (Engels), en ook om voor meer verantwoordelijkheid en transparantie in het werk van het agentschap te zorgen.

Controles aan de binnengrenzen


EU-landen hebben de afgelopen jaren opnieuw grenscontroles ingevoerd binnen het Schengengebied, en deze controles duren vaak lang. Om het vrije verkeer te behouden en tegelijkertijd echte bedreigingen van de veiligheid aan te pakken, heeft de Commissie in 2021 een voorstel ingediend om de regels voor het Schengengebied te herzien.

In februari 2024 heeft het Parlement een voorlopige overeenkomst bereikt met de nationale regeringen over de regels die verduidelijken dat de herinvoering van grenscontroles een laatste redmiddel blijft.

EU-landen mogen uitzonderlijk controles herinvoeren als er een ernstige bedreiging is voor de openbare orde of de interne veiligheid. Dergelijke controles zouden beperkt zijn tot een periode van maximaal één maand en kunnen alleen verlengd worden tot drie maanden in het geval van onvoorspelbare bedreigingen. In het geval van voorspelbare bedreigingen mogen dergelijke controles blijven van zes maanden tot twee jaar.

Als alternatief voor controles aan de binnengrenzen bevorderen de nieuwe regels politiesamenwerking in grensregio's om ongeoorloofde bewegingen binnen het Schengengebied aan te pakken. Vaak komen gevangen niet-EU-burgers met een irreguliere status uit een ander EU-land. Door gezamenlijke patrouilles kunnen deze migranten worden teruggestuurd naar het eerste EU-land. Europarlementariërs willen echter bepaalde groepen, waaronder niet-begeleide minderjarigen, uitsluiten van deze terugkeer.

De overeenkomst wordt naar verwachting officieel aangenomen in april 2024.

Verbeteren van legale migratieroutes


Veilige alternatieven voor asielzoekers


Sinds 2015 hebben hervestigingsprogramma's gesponsord door de EU al meer dan 119.000 kwetsbare mensen geholpen die internationale bescherming nodig hebben om een veilige plek in de EU te vinden.

Hervestiging is een veilig en legaal alternatief voor asielzoekers om irreguliere reizen te vermeiden, met doorverwijzingen door het VN-vluchtelingenagentschap, UNHCR.

Voor de periode 2024-2025 hebben 14 EU-landen afgesproken om 61.000 mensen te hervestigen onder het EU-hervestigings- en humanitaire toelatingsprogramma.

Hervestiging speelt ook een cruciale rol in de overeenkomst over migratiebeheer tussen de EU en Turkije. Sinds maart 2016 zijn al meer dan 40.000 Syriërs naar EU-landen hervestigd.

Naast deze programma's stelde de Commissie in 2016 een EU-hervestigingskader voor (Engels) als onderdeel van het vernieuwen van het asiel- en migratiesysteem. Dit kader zou de EU wegleiden van tijdelijke hervestigingsprogramma's naar een tweejarig plan voor EU-hervestiging en humanitaire toelating (Engels).

Dit plan zorgt ervoor dat EU-landen op vrijwillige basis bijzonder kwetsbare mensen hervestigen. Het plan legt vast hoeveel mensen maximaal toegelaten kunnen worden, hoeveel steun EU-landen bieden en welke regio's voorrang krijgen.

Men verwacht dat het nieuwe EU-hervestigingskader, waarvoor de Europarlementariërs in februari 2024 hun steun uitspraken, in april 2024 officieel wordt goedgekeurd.


Werkvergunningen voor economische migranten


De EU heeft ook gewerkt aan de bevordering van legale migratie om tekorten aan arbeidskrachten aan te pakken, tekorten aan vaardigheden aan te vullen en de economische groei te stimuleren:

  • Europese blauwe kaart: een werk- en verblijfsvergunning voor hoogopgeleide werknemers van buiten de EU

  • De gecombineerde vergunning: een gecombineerde werk- en verblijfsvergunning, geldig voor twee jaar en specifiek voor een bepaald land

  • Met de status van langdurig EU-inwoner kunnen burgers van buiten de EU voor onbepaalde tijd in de EU verblijven en werken. Eenmaal verleend, kan de betrokkene zich bewegen en werken binnen het blok.

Bevordering van de integratie van vluchtelingen in Europa


Het fonds voor asiel, migratie en integratie in actie


De EU neemt ook maatregelen om migranten te helpen bij hun integratie in de samenleving van hun nieuwe thuislanden. Het fonds voor asiel, migratie en integratie, dat voor de periode 2014-2020 is opgericht, beschikt over een totaalbudget van €3.137 miljard. Het bevordert een efficiënt beheer van de migratiestromen en de uitvoering en versterking van een gemeenschappelijke EU-aanpak van asiel en immigratie.


Verbeteren van de omstandigheden voor vluchtelingen


De Richtlijn Opvangvoorzieningen wordt herzien om te zorgen voor gelijkwaardige opvangstandaarden in EU-landen wat betreft materiële omstandigheden, gezondheidszorg en een geschikte levensstandaard voor degenen die internationale bescherming zoeken. Tegelijkertijd heeft dit als doel de verplaatsingen van asielzoekers van het ene EU-land naar het andere te beperken.

Om hun kansen op zelfstandig leven en integratie te verbeteren, zouden asielzoekers de mogelijkheid moeten krijgen om te werken binnen negen maanden na het indienen van hun aanvraag. Ze krijgen toegang tot taalcursussen, cursussen over burgerlijke vorming of beroepsopleiding. Alle kinderen die asiel aanvragen, moeten binnen twee maanden na aankomst ingeschreven zijn op school, en voor alleenstaande minderjarigen wordt een voogd aangesteld.

Asielzoekers hebben alleen recht op opvangvoorzieningen in het land dat hun asielverzoek behandelt.

In februari 2024 steunde de commissie voor burgerlijke vrijheden van het Parlement een overeenkomst die met de Raad was bereikt in december 2022. Verwacht wordt dat deze in werking treedt na de definitieve goedkeuring door het Parlement in april 2024.

Infopagina's over de Europese Unie: asiel en migratie