Jak zatrzymać terroryzm: przegląd działań Unii Europejskiej
Walka z terroryzmem wymaga zajęcia się takimi kwestiami jak zagraniczni bojownicy, kontrole graniczne i odcinanie funduszy. Przeczytaj o polityce UE w zakresie zwalczania terroryzmu.
Środki UE dla zapobiegania nowym atakom obejmują dokładniejsze kontrole na granicach Europy, lepszą współpracę policyjną i sądową w zakresie wykrywania podejrzanych i ścigania sprawców, ograniczania finansowania terroryzmu, zwalczania przestępczości zorganizowanej, przeciwdziałania radykalizacji postaw i innych.
Przeczytaj o atakach terrorystycznych, ofiarach śmiertelnych i aresztowaniach w UE w 2020 r. i 2019 roku.
Jaka jest unijna definicja terroryzmu?
Unijna dyrektywa sprawie zwalczania terroryzmu definiuje terroryzm jako czyny popełnione w celu:
- poważnego zastraszenia ludności;
- bezprawnego zmuszenia rządu lub organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania jakiegoś działania;
- poważnej destabilizacji lub zniszczenia podstawowych struktur politycznych, konstytucyjnych, gospodarczych lub społecznych danego państwa lub danej organizacji międzynarodowej.
Poprawa kontroli na granicach zewnętrznych UE
Po kilku atakach terrorystycznych w Europie oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa w strefie Schengen w kwietniu 2017 r. wprowadzono systematyczne kontrole na granicach zewnętrznych dla wszystkich osób wjeżdżających do UE – w tym obywateli UE.
Aby rejestrować przemieszczanie się obywateli spoza UE w strefie Schengen i przyspieszyć kontrole, w listopadzie 2017 r. ministrowie Parlamentu i UE uzgodnili nowy biometryczny system rejestracji wjazdu i wyjazdu, który powinien zacząć działać od 2022 roku. Ponadto osoby podróżujące z krajów spoza UE, które nie muszą posiadać wizy, aby wjechać do UE, będą sprawdzane za pośrednictwem europejskiego systemu informacji o podróży i zezwoleń na podróż (Etias), który powinien zacząć działać od 2022 roku.
Tymczasowe kontrole graniczne
Od 2015 r., w związku z kryzysem migracyjnym, a także wzrostem transgranicznych zagrożeń terrorystycznych, wiele państw strefy Schengen wprowadziło tymczasowe kontrole na swoich granicach. Kontrole te były wielokrotnie przedłużane, a w niektórych krajach obowiązują od tego czasu. Pandemia COVID-19 zmusiła również kilka państw do przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych w 2020 r., w ramach prób ograniczania rozprzestrzeniania się wirusa.
Parlament wielokrotnie krytykował kontynuację kontroli na granicach wewnętrznych w strefie Schengen i chce dopuścić je tylko w ostateczności. W rezolucji z 17 kwietnia 2020 r. w sprawie skoordynowanych działań UE na rzecz zwalczania pandemii, Parlament wezwał państwa członkowskie do przyjęcia tylko niezbędnych i proporcjonalnych środków przy wprowadzaniu i przedłużaniu kontroli na granicach wewnętrznych, podkreślając potrzebę powrotu do w pełni funkcjonującej strefy Schengen.
Przeczytaj o strefie Schengen i unijnej polityce dotyczącej granic
Zabezpieczenie granic zewnętrznych
Do 2027 r. Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna powinna mieć stałą służbę liczącą 10 000 funkcjonariuszy straży granicznej, aby skutecznie zabezpieczyć 13 000 km zewnętrznych granic lądowych i prawie 66 000 km morskich Europy. Nowa stała służba mogłaby na wniosek kraju UE przeprowadzać kontrole graniczne i zarządzać migracją, a także zwalczać przestępczość transgraniczną.
W rezolucji przyjętej w lipcu 2021 r. Parlament zatwierdził odnowiony budżet Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (AMIF) i zgodził się na przyznaniu mu 6,24 mld euro. Nowy fundusz ma przyczynić się do wzmocnienia zdolności państw członkowskich w zarządzaniu granicami przy jednoczesnym zapewnieniu poszanowania praw podstawowych. Przyczyni się również do wspólnej, zharmonizowanej polityki wizowej i wprowadzi środki ochraniające osoby szczególnie narażone przybywające do Europy, w szczególności dzieci bez opieki.
Fundusz będzie ściśle współpracował z nowym Funduszem Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ISF), skupiając się na walce z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i cyberprzestępczością. ISF został również zatwierdzony przez parlament w lipcu 2021 r. z budżetem 1,9 mld euro.
Zatrzymać zagranicznych bojowników terrorystycznych
Od 2015 r. można zaobserwować wzrost terroryzmu religijnego. Według szacunków Europolu, do 2017 r. ok. 5000 osób z UE podróżowało do regionów objętych konfliktem w Syrii i Iraku, aby dołączyć do terrorystycznych ugrupowań dżihadystycznych, ale od tego czasu liczba ta znacznie spadła.
W 2019 r. niewielka liczba zagranicznych bojowników powróciła, ale w Iraku i Syrii pozostają setki obywateli europejskich powiązanych z państwem islamskim.
W celu kryminalizacji czynów takich jak szkolenie lub podróżowanie w celach terrorystycznych, a także organizowanie lub ułatwianie takich podróży, Europa wprowadziła ogólnounijne przepisy o zwalczaniu terroryzmu, które wraz z nowymi kontrolami na granicach zewnętrznych pomogą zwalczyć zjawisko zagranicznych bojowników.
Wykorzystanie danych pasażerów lotniczych
Linie lotnicze obsługujące loty z i do UE są zobowiązane do przekazywania organom krajowym danych swoich pasażerów takich jak nazwiska, daty podróży, plan podróży i metoda płatności.
Te dane (tzw. PNR) są wykorzystywane do zapobiegania przestępstwom terrorystycznym i innym poważnym przestępstwom, oraz wykrywania i ścigania ich. Negocjacje w sprawie tych przepisów trwały ponad pięć lat. W ich trakcie Parlament Europejski nalegał na gwarancje dotyczące danych wrażliwych (takich jak np. pochodzenie rasowe, religia, poglądy polityczne, stan zdrowia lub orientacja seksualna) oraz ochronę danych.
Wzmocnienie wymiany informacji
Przestępcy i terroryści często posługują się fałszywymi tożsamościami, aby oszukać straż graniczną i policję, co pokazuje znaczenie skutecznej wymiany informacji między odpowiednimi organami (organami ścigania, sądowymi, wywiadowczymi) w państwach członkowskich, żeby szybko identyfikować takie osoby.
W 2018 roku uzgodniono nowe przepisy wzmacniające System Informacyjny Schengen (SIS), wprowadzając nowe rodzaje ostrzeżeń w sprawach związanych z działalnością terrorystyczną. Ta baza danych umożliwia policji i straży granicznej wprowadzanie i sprawdzanie ostrzeżeń dotyczących osób poszukiwanych lub zaginionych oraz zaginionego lub skradzionego mienia.
Aby korzystać z istniejących i przyszłych baz danych w bardziej inteligentny i ukierunkowany sposób, systemy informacyjne UE pomagające w zarządzaniu granicami, bezpieczeństwem i migracją, powinny umożliwiać wymianę danych. Ta nowa interoperacyjność powinna zacząć funkcjonować po 2023 r. i zapewnić jeden interfejs do wyszukiwania, a także usługę porównywania danych biometrycznych dla ułatwienia identyfikacji.
Europol, czyli agencja policyjna UE, wspiera wymianę informacji między krajowymi organami policyjnymi. W maju 2016 r. eurodeputowani zgodzili się na rozszerzenie kompetencji Europolu, aby wzmocnić walkę z terroryzmem, a także na utworzenie wyspecjalizowanych jednostek, takich jak Europejskie Centrum ds. Zwalczania Terroryzmu uruchomione 25 stycznia 2016 r.
9 grudnia 2020 r., wraz ze swoim programem zwalczania terroryzmu, Komisja Europejska zaproponowała dalsze rozszerzenie zakresu odpowiedzialności Europolu poprzez umożliwienie mu dokonywania „alertów informacyjnych” dotyczących podejrzanych i przestępców jako nowej kategorii wpisów w Systemie Informacyjnym Schengen, wzmacniając jego rolę w badaniach i innowacyjność oraz umożliwienie mu przetwarzania dużych i złożonych zbiorów danych, rozwiązując w ten sposób wyzwanie związane z dużą ilością danych. Ten projekt umożliwia również agencji bezpośrednią wymianę danych z podmiotami prywatnymi.
Przeczytaj więcej o rozszerzeniu kompetencji Europolu, aby był lepiej przygotowany do walki z przestępczością i terroryzmem.
Odcięcie finansowania terrorystom
Skutecznym środkiem powstrzymania terrorystów jest ograniczenie ich źródeł dochodów i zakłócenie logistyki. W tym celu, Parlament Europejski znowelizował w 2018 r. dyrektywę w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy, zwiększającą przejrzystość w zakresie własności przedsiębiorstw oraz zajmującą się ryzykiem związanym z wirtualnymi walutami i anonimowymi kartami przedpłaconymi.
Pranie pieniędzy jest przestępstwem we wszystkich krajach UE, ale definicje i sankcje się różnią. Przepisy z 2018 r. dotyczące walki z terroryzmem i finansowaniem przestępczości mają zlikwidować te luki.
Szacuje się, że działalność przestępcza w Europie generuje około 110 miliardów euro rocznie. Jednak tylko 1,1% dochodów z działalności przestępczej jest skutecznie konfiskowanych. W październiku 2018 r. uzgodniono nowe przepisy ułatwiające zamrażanie i konfiskatę mienia pochodzącego z działaności przestępczej w całej UE.
10 lipca 2020 r. Parlament z zadowoleniem przyjął nowy plan działania Komisji Europejskiej dotyczący skutecznego zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Rezolucja popiera znacznie surowsze stanowisko „zero tolerancji” wobec krajów, które pozostają w tyle we wdrażaniu przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy do prawa krajowego i wzywa do natychmiastowego wpisania na czarną listę krajów trzecich wysokiego ryzyka.
Kontrola posiadania i nabywania broni
UE robi wszystko, co w jej mocy, aby niebezpieczna broń nie dostała się w niewłaściwe ręce.
Znowelizowana dyrektywa w sprawie broni palnej zamyka luki prawne, dzięki którym terroryści mogli korzystać z ponownie przetworzonej broni, na przykład podczas ataków w Paryżu w 2015 r. Wymaga to od państw członkowskich odpowiedniego systemu monitorowania, z zachowaniem wyjątków dla myśliwych, muzeów i kolekcjonerów.
Zdecydowana większość ataków terrorystycznych w UE została dokonana przy użyciu bomb domowej roboty. Terrorystom trudniej będzie zdobyć składniki potrzebne do budowy materiałów wybuchowych dzięki surowszym zasadom uzgodnionym przez Parlament w kwietniu 2019 roku.
Zapobieganie radykalizacji
Terroryści i ekstremiści wykorzystują internet do szerzenia propagandy i radykalizacji innych. W kwietniu 2021 r. Parlament zatwierdził przepisy zobowiązujące firmy internetowe, takie jak Facebook czy YouTube, do usuwania treści o charakterze terrorystycznym lub uniemożliwienia dostępu do nich w ciągu godziny od otrzymania nakazu od odpowiednich organów. Nowe przepisy nie dotyczą treści dziennikarskich i edukacyjnych.
Dowiedz się, jak UE wspiera cyberbezpieczeństwo
Radykalizacja i przeciwdziałanie jej było jednym z głównych zadań parlamentarnej Komisji Specjalnej ds. Terroryzmu, która zakończyła swoją roczną pracę w grudniu 2018 r. Parlament zaproponował utworzenie unijnej listy obserwacyjnej kaznodziei nienawiści, ponieważ mogą oni teraz działać niezauważeni, jeśli przeniosą się z jednego kraju do drugiego. Posłowie zalecają również odseparowanie zradykalizowanych więźniów, a także specjalne szkolenia na temat radykalizacji dla urzędników UE i państw członkowskich.
Większość ataków terrorystycznych w Europie popełniały osoby będące obywatelami państw członkowskich, które zradykalizowały się nawet bez opuszczania Europy. W związku z tym Parlament Europejski już w 2015 r. zaproponował środki mające na celu walkę z radykalizacją i ekstremizmem w więzieniach i w internecie oraz poprzez edukację i włączenie społeczne.
W grudniu 2020 r. Parlament Europejski zatwierdził strategię UE w zakresie unii bezpieczeństwa na lata 2020–2025 oraz nowy plan dla UE w dziedzinie walki z terroryzmem, którego celem jest zapobieganie radykalizacji, np. poprzez zapewnianie możliwości edukacyjnych lub kulturowych młodzieży narażonej na radykalizację oraz wspieranie resocjalizacji zradykalizowanych więźniów.
Przeczytaj więcej o przyczynach i zapobieganiu radykalizacji.
Wartość dodana Unii Europejskiej
Szczebel UE jest głównym forum współpracy i koordynacji walki z terroryzmem dla państw członkowskich, mimo że zwalczanie przestępczości i zapewnianie bezpieczeństwa należą głównie do kompetencji krajowych.
Parlament Europejski decyduje razem z ministrami państw UE w sprawie ważnych unijnych przepisów antyterrorystycznych. Tradycyjnie Parlament czuwa nad poszanowaniem praw podstawowych i ochrony danych, co jest szczególnie ważne w przypadku polityki powstałej w powodu kryzysu i pod presją.
Bezpieczeństwo w Europie jest wspólnym priorytetem instytucji UE. Strategia UE w zakresie walki z terroryzmem opiera się na czterech filarach: zapobieganiu, ochronie, ściganiu i reagowaniu. Propozycje Komisji Europejskiej w sprawie strategii unii bezpieczeństwa mają na celu ułatwienie współpracy między państwami członkowskimi w trzech priorytetowych obszarach: zwalczaniu przestępczości zorganizowanej i cyberprzestępczości, przeciwdziałaniu terroryzmowi i zwalczaniu radykalizacji. UE pracuje również nad poprawą swojego bezpieczeństwa zewnętrznego we współpracy z krajami spoza UE.
Dowiedz się więcej o terroryzmie dżihadystycznym w UE