Jak UE dba o prawa pracownicze i warunki pracy

Dowiedz się, jak UE poprawia prawa pracowników i warunki pracy w całej Europie, od godzin pracy i urlopu rodzicielskiego po bezpieczeństwo i higienę pracy.

People walking on a street early in the morning ©AP Images/European Union-EP
UE chce poprawiać prawa pracownicze ©AP Images/European Union-EP

Unia Europejska wprowadziła zbiór przepisów dotyczących pracy mających zapewnić silną ochronę socjalną. Zawierają one minimalne wymagania dotyczące warunków pracy, takich jak czas pracy, praca w niepełnym wymiarze godzin, prawo pracowników do informacji o istotnych aspektach ich zatrudnienia i delegowanie pracowników. To jeden z fundamentów wymiaru społecznego UE.

Partnerzy społeczni (związki zawodowe i organizacje pracodawców) są angażowani w kształtowanie europejskiej polityki społecznej i zatrudnienia poprzez tzw. „dialog społeczny”, czyli konsultacje i zasięganie opinii partnerów społecznych oraz zapewnienie im możliwości negocjowania porozumień ramowych w konkretnych sprawach.


Warunki pracy

Czas pracy

UE wprowadziła minimalne standardy dotyczące czasu pracy, obowiązujące w całej wspólnocie. Prawodawstwo UE w zakresie czasu pracy ustanawia indywidualne prawa dla wszystkich pracowników takie jak tydzień pracy wynoszący maksymalnie 48 godzin; płatny, corocznym urlop wynoszący co najmniej 4 tygodnie rocznie; ustalone okresy odpoczynku od pracy; zasady dotyczące pracy w nocy, pracy zmianowej i elastycznej.

Ochrona nowych form zatrudnienia

Europejski rynek pracy bardzo się zmienił przez ostatnie lata, m.in. dzięki cyfryzacji, rozwojowi nowych technologii, coraz większej elastyczności i fragmentaryzacji pracy. To spowodowało powstanie nowych form zatrudnienia i coraz powszechniejszą pracę tymczasową lub na niestandardowych warunkach.

W celu ochrony wszystkich pracowników w Europie i poprawy praw pracowników zatrudnionych na podstawie nietradycyjnych umów o pracę, Parlament zatwierdził w 2019 r. nowe przepisy wprowadzające nowe minimalne prawa w zakresie warunków pracy.

Przepisy wprowadzają środki ochronne takie jak:

  • ograniczenie okresu próbnego do 6 miesięcy
  • prawo do bezpłatnego, obowiązkowego szkolenia
  • zakaz klauzul wyłączności w umowach.

Posłowie pracują obecnie nad dyrektywą mającą poprawić warunki pracy pracowników platform cyfrowych, takich jak Uber i Deliveroo. Proponowane przepisy mają pomóc prawidłowo określać status zatrudnienia pracowników platform internetowych, tak aby chronione były ich prawa pracownicze.

Praca zdalna

Chociaż telepraca zwiększyła wydajność i elastyczność pracodawców i pracowników, zatarła również różnicę między pracą a życiem prywatnym. Aby zapewnić, że coraz większe wykorzystywanie narzędzi cyfrowych nie będzie ograniczać praw pracowników, Parlament wzywa do wprowadzenia unijnego prawa umożliwiającego im rozłączenie się po godzinach pracy bez konsekwencji. Posłowie chcą też minimalnych standardów pracy zdalnej.


Dowiedz się więcej o tym, jak Parlament chce zapewnić ludziom prawo do rozłączenia się po pracy

Płace minimalne

W 2017 r. UE potwierdziła swoje zaangażowanie dla zapewnienia godziwego dochodu wszystkim pracownikom. We wrześniu 2022 r. posłowie do PE przyjęli pierwsze przepisy UE dotyczące odpowiednich płac minimalnych.

Kraje mogą stosować różne kryteria, aby ocenić, czy płace są na odpowiednim poziomie - np. mogą porównywać płace z krajowym koszykiem towarów i usług lub z powszechnie stosowanymi wzorcowymi wartościami odniesienia, takimi jak 60% mediany wynagrodzenia brutto lub 50% średniej płacy brutto. Przepisy mają również na celu wspieranie porozumień zbiorowych i egzekwowanie praw pracowniczych.


Pracownik magazynu skanujący pudełko  ©AP Images/European Union-EP
UE wprowadziła minimalne standardy dotyczące czasu pracy ©AP Images/European Union-EP

Zdrowie i bezpieczeństwo pracowników

Unia Europejska przyjmuje prawodawstwo w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy aby uzupełnić i wesprzeć działania państw członkowskich.

Dyrektywa w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy określa ogólne zasady dotyczące minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Dotyczy prawie wszystkich sektorów działalności publicznej i prywatnej oraz określa obowiązki pracodawców i pracowników.

Ponadto istnieją szczegółowe przepisy dotyczące narażenia na niebezpieczne substancje, grup pracowników (kobiety w ciąży, młodzi pracownicy, etc.), określonych zadań (podnoszenie ciężarów, etc.) i miejsc pracy (statki rybackie, etc.).

Np. dyrektywa dotycząca ochrony pracowników przed czynnikami rakotwórczymi w miejscu pracy ustala limity narażenia na określone substancje. W 2022 r. posłom udało się włączyć substancje szkodliwe dla zdrowia reprodukcyjnego do najnowszej aktualizacji dyrektywy. Parlament przyjął także przepisy ograniczające narażenie na działanie azbestu w miejscu pracy.

Państwa członkowskie mogą ustalić bardziej rygorystyczne normy przy wprowadzaniu dyrektyw UE do praw krajowych.

Wraz ze starzeniem się siły roboczej i wyższym wiekiem emerytalnym wzrosło ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. W 2018 r. Parlament Europejski przyjął sprawozdanie, w którym zaproponował środki dla ułatwienia powrotu do pracy po długotrwałym zwolnieniu chorobowym oraz lepszą integrację osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych do siły roboczej.

W lipcu 2022 r., w związku ze wzrostem problemów ze zdrowiem psychicznym w UE, Parlament wezwał instytucje i kraje UE do zwrócenia uwagi na wysoki poziom problemów ze zdrowiem psychicznym związanych z pracą i znalezienia sposobów na zapobieganie problemom ze zdrowiem psychicznym.

Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym oraz równouprawnienia kobiet i mężczyzn

Parlament Europejski od zawsze stoi na straży równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Aby wyrównać szanse dla kobiet i mężczyzn oraz zachęcić do bardziej sprawiedliwego podziału obowiązków opiekuńczych, Parlament przyjął w 2019 r. nowe przepisy ułatwiające rodzicom i pracownikom opiekującym się poważnie chorymi krewnymi godzenie aktywności zawodowej i życia prywatnego..

Dyrektywa ustala minimum w postaci 10 dni roboczych urlopu ojcowskiego, przynajmniej 4 miesięcy urlopu rodzicielskiego dla każdego rodzica (w tym 2 miesiące niepodlegające przeniesieniu) i 5 dni roboczych urlopu opiekuńczego w roku; wzmacnia również prawo do korzystania z elastycznych warunków pracy.

Prawa macierzyńskie określa dyrektywa w sprawie ochrony pracownic w ciąży i młodych matek. Określony w niej minimalny okres urlopu macierzyńskiego to 14 tygodni, z 2 tygodniami obowiązkowego urlopu przed porodem i/lub po nim.

Parlament nieustannie naciska również na zwiększenie środków wspierających zmniejszanie zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć oraz zróżnicowania emerytur ze względu na płeć. Wezwał też do wprowadzenia przez UE przepisów dotyczących zwalczania mobbingu i molestowania seksualnego.

Nowe przepisy uzgodnione przez Parlament i Radę w grudniu 2022 r. zmuszą firmy do ujawniania informacji o wynagrodzeniach, co powinno ułatwić pracownikom porównywanie wynagrodzeń i ujawnić różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

Mobilność pracowników wewnątrz UE

Przepisy UE dotyczące koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych państw członkowskich gwarantują, że obywatele UE mogą w pełni korzystać z prawa do przemieszczania się do innego kraju UE w celu studiowania, pracy lub osiedlenia się, otrzymując jednocześnie przysługujące im świadczenia socjalne i zdrowotne. Przepisy UE obejmują świadczenia z tytułu choroby, urlop macierzyński / ojcowski, świadczenia rodzinne, zasiłek dla bezrobotnych i tym podobne świadczenia oraz są obecnie poddawane analizie.

Decyzja o utworzeniu nowej agencji UE, Europejskiego Urzędu ds. Pracy, została podjęta w 2019 r.. Jego zadaniem jest wspieranie państw członkowskich i Komisji w stosowaniu i egzekwowaniu prawa UE w zakresie mobilności pracowników i koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych.

Firmy mogą wysyłać swoich pracowników tymczasowo do innego państwa członkowskiego by wykonywali określone zadania. W 2018 r. prawo UE dotyczące pracowników delegowanych zostało zmienione w myśl zasady równej płacy za jednakową pracę w tym samym miejscu.

Aby przeciwdziałać bezrobociu i lepiej dopasować podaż i popyt na rynku pracy w Europie, Parlament zatwierdził w 2016 r. nowelizację przepisów mającą na celu usprawnienie Sieci Europejskich Ofert Pracy (EURES) przez wyposażenie jej w ogólnounijną bazę danych osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy.

Dialog społeczny

Partnerzy społeczni - związki zawodowe i organizacje pracodawców - uczestniczą w kształtowaniu europejskiej polityki społecznej i zatrudnienia poprzez tzw. dialog społeczny, poprzez konsultacje i opinie, a także mogą negocjować umowy ramowe w określonych obszarach.

UE chce również, aby pracownicy byli zaangażowani w podejmowanie decyzji w swoich firmach i ustanowiła ogólne ramy praw pracowników do informacji i konsultacji.

Unijne przepisy wymagają, aby w przypadku zwolnień masowych pracodawcy negocjowali z przedstawicielami pracowników.

Na poziomie ponadnarodowym pracownicy są reprezentowani przez europejskie rady zakładowe. Za pośrednictwem tych organów, kierownictwo informuje pracowników i konsultuje się z nimi w sprawie wszelkich istotnych decyzji na poziomie UE, które mogą mieć wpływ na zatrudnienie lub warunki pracy. Posłowie i posłanki chcą aktualizacji przepisów, aby wzmocnić rolę europejskich rad zakładowych.