Parlament Europejski,

–  uwzględniając plan działania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na lata2008-2013 dotyczący globalnej strategii na rzecz zapobiegania chorobom niezakaźnym i ich zwalczania(1),

–  uwzględniając rezolucję WHO z dnia 11 września 2006 r. w sprawie zapobiegania chorobom niezakaźnym i ich zwalczania w regionie europejskim WHO(2),

–  uwzględniając rezolucję ONZ nr 64/265 z października 2010 r. w sprawie zapobiegania chorobom niezakaźnym i zwalczania ich(3),

–  uwzględniając Deklarację moskiewską w sprawie zdrowego trybu życia i zwalczania chorób niezakaźnych z kwietnia 2011 r.(4),

–  uwzględniając rezolucję WHO z maja 2011 r. w sprawie chorób niezakaźnych(5),

–  uwzględniając sprawozdanie sekretarza generalnego ONZ w sprawie zapobiegania chorobom niezakaźnym i zwalczania ich(6),

–  uwzględniając sprawozdanie WHO z 2008 r. pt. „Międzynarodowy nadzór w zakresie przewlekłych schorzeń układu oddechowego, przeciwdziałanie tym schorzeniom i ich zwalczanie”(7),

–  uwzględniając deklarację z Parmy i zobowiązanie się do przestrzegania postanowień aktu przyjętego przez państwa członkowskie regionu europejskiego WHO z marca 2011 r.(8),

–  uwzględniając asturską deklarację WHO z 2011 r.(9),

–  uwzględniając Europejską kartę walki z otyłością przyjętą w listopadzie 2006 r.(10),

–  uwzględniając art. 168 i art. 179 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),

–  uwzględniając art. 35 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej,

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie promowania zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym(11) oraz swoją rezolucję z dnia 25 września 2008 r. w sprawie białej księgi na temat zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością(12),

–  uwzględniając swoje rezolucje z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie przeciwdziałania chorobom układu krążenia(13), z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie zwalczania nowotworów w rozszerzonej Unii Europejskiej(14), jak również swoje oświadczenie z dnia 27 kwietnia 2006 r. w sprawie cukrzycy(15),

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 4 września 2008 r. w sprawie oceny średniookresowej Europejskiego planu działania na rzecz środowiska i zdrowia na lata 2004-2010(16),

–  uwzględniając decyzję nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiającą szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego(17),

–  uwzględniając swoje rezolucje z dnia 11 listopada 2010 r. w sprawie wyzwań demograficznych i solidarności między pokoleniami(18) i z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie zmniejszania nierówności zdrowotnych w UE(19),

–  uwzględniając swoje rezolucje z dnia 6 maja 2010 r. w sprawie komunikatu komisji pt. „Walka z rakiem: Partnerstwo europejskie”(20) oraz w sprawie białej księgi Komisji pt. „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”(21),

–  uwzględniając decyzję Rady 2004/513/WE dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie zawarcia ramowej konwencji antytytoniowej Światowej Organizacji Zdrowia(22),

–  uwzględniając wnioski Rady w sprawie chorób serca przyjęte w 2004 r.(23),

–  uwzględniając decyzję nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. ustanawiającą drugi wspólnotowy program działań w dziedzinie zdrowia na lata 2008-2013(24),

–  uwzględniając decyzję nr 1982/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dotyczącą siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007-2013)(25),

–  uwzględniając wnioski Rady pt. „Innowacyjne podejścia do chorób przewlekłych w systemach zdrowia publicznego i opieki zdrowotnej” z dnia 7 grudnia 2010) r.(26),

–  uwzględniając wnioski Rady pt. „Wspólne wartości i zasady systemów opieki zdrowotnej Unii Europejskiej” z dnia 22 czerwca 2006 r. oraz wnioski Rady pt. „W kierunku nowoczesnych, elastycznych i trwałych systemów opieki zdrowotnej” z dnia 6 czerwca 2011 r.(27),

–  uwzględniając wnioski Rady pt. „Rola UE w kontekście zdrowia na świecie” z dnia 10 maja 2010 r.(28),

–  uwzględniając art. 110 ust. 4 Regulaminu,

A.  mając na uwadze, że zgodnie z danymi WHO choroby niezakaźne są przyczyną 86% zgonów w Europie;

B.  mając na uwadze, że cztery najbardziej powszechne grupy chorób niezakaźnych to choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego, nowotwory i cukrzyca; mając na uwadze, że nie należy bagatelizować innych ważnych chorób niezakaźnych;

C.  mając na uwadze, że najczęstszą przyczyną zgonów są choroby układu krążenia, na które co roku umiera ponad 2 miliony osób; mając na uwadze, że najpowszechniejszym schorzeniem układu krążenia jest choroba wieńcowa serca, która jest przyczyną ponad 1/3 (czyli 741 000) zgonów w następstwie chorób krążenia i udary, które są przyczyną ponad 1/4 (czyli 508 000) tego rodzaju zgonów;

D.  mając na uwadze, że drugą najpoważniejszą przyczyną zgonów są nowotwory, na które zapada 3-4% populacji, przy czym odsetek ten wzrasta do 10-15% u osób w podeszłym wieku; mając na uwadze, że co roku w UE wykrywa się nowotwory u ok. 2,45 mln osób, a 1,23 mln osób umiera w ich następstwie; mając na uwadze, że liczba nowotworów dziecięcych w Europie wzrasta o ponad 1% rocznie;

E.  mając na uwadze, że miliony ludzi w Europie cierpią na choroby układu oddechowego, którym można zapobiegać, takie jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (COPD);

F.  mając na uwadze, że na poziomie UE nie istnieje strategia czy inicjatywa na rzecz kompleksowej walki z cukrzycą (typu 1 i typu 2), na którą według danych szacunkowych choruje ponad 32 mln obywateli UE, zaś podobna liczba osób cierpi z powodu zaburzeń tolerancji glukozy, co wiąże się z bardzo wysokim ryzykiem zachorowania na cukrzycę; mając na uwadze, że w związku z epidemią otyłości, starzeniem się społeczeństwa europejskiego i innymi jeszcze niezidentyfikowanymi czynnikami, które wymagają dalszych badań, szacuje się, iż odsetek ten wzrośnie o 16% do 2030 r.;

G.  mając na uwadze, że zapadalność na większość przewlekłych chorób niezakaźnych uwarunkowana jest czterema czynnikami, którymi są: palenie tytoniu, nieprawidłowo zbilansowana dieta, spożycie alkoholu oraz brak aktywności fizycznej; mając na uwadze, ze skażenie środowiska jest piątym istotnym czynnikiem, który należy uwzględnić;

H.  mając na uwadze, że palenie tytoniu jest podstawową przyczyną zgonów, których można by uniknąć, i kończy się zgonem u co drugiego nałogowego palacza;

I.  mając na uwadze, że spożycie alkoholu, nieodpowiednio zbilansowana dieta, zanieczyszczenie środowiska oraz brak aktywności fizycznej mogą w znaczny sposób przyczynić się do rozwoju pewnych typów chorób krążenia, nowotworów i cukrzycy;

J.  mając na uwadze, że aktywność fizyczną coraz częściej uznaje się za istotny sposób zapobiegania chorobom niezakaźnym;

K.  mając na uwadze, że siedem czynników ryzyka przedwczesnego zgonu (wysokie ciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu, wysoki wskaźnik masy ciała (BMI), niewystarczające spożycie warzyw i owoców, brak aktywności fizycznej, nadmierne spożycie alkoholu, palenie) wiąże się ze złymi nawykami żywieniowymi i brakiem aktywności fizycznej;

L.  mając na uwadze, że większości przewlekłych chorób niezakaźnych można uniknąć, w szczególności poprzez ograniczenie czy unikanie podstawowych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, nieprawidłowo zbilansowana dieta, brak aktywności fizycznej, spożycie alkoholu oraz kontakt z pewnymi substancjami chemicznymi; mając na uwadze, że skuteczna polityka ochrony środowiska, w tym egzekwowanie przestrzegania obowiązujących przepisów i norm, stanowi podstawowe narzędzie prewencyjne;

M.  mając na uwadze, że podczas tworzenia strategii na rzecz przeciwdziałania i wczesnej wykrywalności należy również wziąć pod uwagę dodatkowe czynniki, takie jak wiek, płeć, cechy genetyczne czy warunki fizjologiczne, w tym otyłość;

N.  mając na uwadze, że większość chorób niezakaźnych ma podobne objawy, takie jak przewlekły ból i zaburzenia psychiczne, które bezpośrednio wpływają na chorych i jakość ich życia, a w związku z tym należy się nimi zająć za pomocą wspólnego, przekrojowego podejścia, tak by systemy opieki zdrowotnej mogły odpowiednio i rentownie podchodzić do tych schorzeń;

O.  mając na uwadze, że nadal nie wykorzystuje się wszystkich możliwości w zakresie przeciwdziałania chorobom, pomimo faktu, że wykazano, iż strategie zapobiegania powszechnym chorobom niezakaźnym przyczyniają się do stałej minimalizacji kosztów;

P.  mając na uwadze, że 97% bieżących wydatków na zdrowie pokrywa koszty leczenia, a zaledwie 3% to inwestycje w środki prewencyjne, oraz mając na uwadze, że obserwuje się dramatyczny wzrost kosztów leczenia i zwalczania chorób niezakaźnych, co wynika z szerszej dostępności diagnostyki i leczenia;

Q.  mając na uwadze, że zdaniem WHO wzrost zapadalności na choroby niezakaźne ma charakter epidemii i szacuje ona, że zjawisko to przyczyni się do zgonu 52 mln osób do 2030 r.;

R.  mając na uwadze, że według danych szacunkowych Światowego Forum Gospodarczego i Wydziału Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvarda choroby niezakaźne pociągną za sobą 25 bilionów euro strat dla gospodarki światowej w latach 2005-2030;

S.  mając na uwadze, że choroby niezakaźne mogą zagrozić realizacji strategii Europa 2020 i pozbawić obywateli prawa do zdrowego, produktywnego życia;

T.  mając na uwadze, że zgodnie z wnioskami Rady w sprawie roli UE w kontekście zdrowia na świecie Unia ma do odegrania kluczową rolę, jeśli chodzi o przyspieszenie postępów w zakresie światowych wyzwań dla zdrowia, w tym milenijnych celów rozwoju w odniesieniu do zdrowia i chorób niezakaźnych;

U.  mając na uwadze, że niektóre czynniki przyczyniające się do zapadalności na choroby niezakaźne są bez wątpienia związane z globalnymi problemami, takimi jak zanieczyszczenie środowiska, i dlatego należy się nimi zająć na poziomie międzynarodowym; mając na uwadze, że innymi aspektami można zająć się na poziomie krajowym lub regionalnym zgodnie z zasadą pomocniczości;

V.  mając na uwadze, że warunki w życiu płodowym, w tym zagrożenia związane z zanieczyszczeniem środowiska, mają przez całe życie wieloraki wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie, w szczególności na prawdopodobieństwo zachorowania na choroby układu oddechowego i na ewentualny rozwój choroby nowotworowej i cukrzycy;

W.  mając na uwadze, że – choć przeciętnie ludzie żyją dłużej i prowadzą zdrowszy tryb życia niż poprzednie pokolenia – w kontekście starzejącego się społeczeństwa i nowego zjawiska osób w bardzo podeszłym wieku – UE musi stawić czoła epidemii przewlekłych chorób i wielu schorzeń występujących u jednego pacjenta, jak również wynikającym z powyższego zagrożeniom dla krajowych systemów opieki zdrowotnej oraz zwiększonemu obciążeniu tych systemów;

X.  mając na uwadze, że czynniki społeczno-gospodarcze mają również duże znaczenie dla zdrowia i że między państwami członkowskimi istnieją duże rozbieżności w opiece zdrowotnej;

Y.  mając na uwadze przewidywania, że do 2020 r. w Europie brakować będzie 1 miliona pracowników służby zdrowia, w tym lekarzy, pielęgniarek, stomatologów, farmaceutów i fizykoterapeutów;

Z.  mając na uwadze, że czynniki społeczno-środowiskowe niewątpliwie wpływają na zdrowie, dla przykładu zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach powoduje śmierć 1,6 mln osób rocznie, a co za tym idzie czynnik ten można uznać za główne środowiskowe zagrożenie dla zdrowia w Europie prowadzące do znacznego skrócenia przewidywanej długości życia i wieku produktywnego;

AA.  mając na uwadze, że obywatele UE są zaniepokojeni potencjalnym wpływem środowiska na ich zdrowie, a przede wszystkim potencjalnymi skutkami niebezpiecznych substancji chemicznych; mając na uwadze, że np. pył drobnocząsteczkowy jest co roku w 27 państwach członkowskich jedną z przyczyn ponad 455 000 zgonów w wyniku chorób układu krążenia i układu oddechowego;

1.  wzywa Komisję i państwa członkowskie, by dogłębnie zajęły się problemem, w sposób odzwierciedlający znaczenie i poważny charakter epidemii chorób niezakaźnych na świecie;

2.  apeluje do UE, by opowiedziała się za ambitnym celem ograniczenia śmiertelności w wyniku chorób niezakaźnych, takim jak proponowany przez WHO cel zmniejszenia krajowych wskaźników śmiertelności o 25% do 2025 r. w porównaniu z danymi z 2010 r.;

3.  wzywa UE i jej państwa członkowskie do poparcia następujących pięciu kluczowych zobowiązań i do uwzględnienia ich w oświadczeniu politycznym, które zostanie przedstawione we wrześniu 2011 r. na posiedzeniu wysokiego szczebla ONZ w sprawie chorób niezakaźnych:

4.  wzywa UE i państwa członkowskie do aktywnego wdrażania oświadczenia politycznego, które zostanie przyjęte w następstwie posiedzenia wysokiego szczebla ONZ, w którym wezmą udział wszystkie odnośne agencje UE i jej instytucje, by zająć się wyzwaniami związanymi z chorobami niezakaźnymi;

5.  wzywa UE i państwa członkowskie, by w odniesieniu do czterech najpowszechniejszych chorób niezakaźnych, czyli chorób układu krążenia, chorób układu oddechowego, chorób nowotworowych i cukrzycy, zaostrzyły wstępne działania prewencyjne, poszerzyły badania oraz rozszerzyły wstępną diagnostykę i ofertę leczenia, nie bagatelizując innych istotnych chorób niezakaźnych, takich jak neurologiczne zaburzenia psychiczne, w tym choroba Alzheimera; podkreśla znaczenie wczesnego wykrywania powyższych schorzeń u osób z grupy wysokiego ryzyka zachorowania na nie i zgonu z ich powodu lub diagnozowania skłonności tych osób do zapadania na choroby przewlekłe i poważne, jak również wykrywania czynników ryzyka, które potęgują choroby niezakaźne;

6.  podkreśla potrzebę przyjęcia zintegrowanego i całościowego podejścia do schorzeń przewlekłych, skoncentrowanego na pacjencie i obejmującego działania prewencyjne i w zakresie promocji zdrowia, wczesną diagnostykę, monitorowanie rozwoju choroby i edukację, publiczne kampanie informacyjne na temat czynników ryzyka, wcześniejszych chorób i niezdrowego trybu życia (palenie tytoniu, zły sposób odżywiania, brak aktywności fizycznej i spożywanie alkoholu) oraz koordynację opieki szpitalnej i opieki lekarza rodzinnego i pielęgniarek środowiskowych;

7.  wzywa do stosowania strategii przeciwdziałania chorobom niezakaźnym w jak najmłodszym wieku; podkreśla potrzebę zapewnienia kształcenia w zakresie zdrowych nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej w szkołach; zauważa, że ogólnie należy przeznaczać odpowiednie zasoby na takie kształcenie;

8.  zauważa, że należy jak najszybciej w pełni wdrożyć strategie polityczne dotyczące czynników związanych z zachowaniem pacjenta, czynników społecznych, gospodarczych i środowiskowych związanych z chorobami niezakaźnymi, tak by możliwie jak najskuteczniej reagować na te choroby, przy jednoczesnym podwyższeniu jakości życia i ograniczeniu nierównego traktowania przez system opieki zdrowotnej;

9.  uznaje, że modele opieki medycznej w przypadku schorzeń przewlekłych powinny skupiać się nie na złożonych chorobach przewlekłych, a raczej na osobach we wczesnych stadiach chorób niezakaźnych, co pomogłoby osiągnąć cel, którym jest nie samo leczenie choroby, ale również poprawa prognoz dla osób cierpiących na schorzenia przewlekłe; jednocześnie podkreśla znaczenie opieki paliatywnej;

10.  pozytywnie odnosi się do faktu, że poprzednie prezydencje UE kładły nacisk na przeciwdziałanie chorobom niezakaźnym i zwalczanie ich, w tym do priorytetu prezydencji hiszpańskiej w zakresie chorób układu krążenia oraz do organizowanych przez prezydencję polską konferencji nt. przewlekłych chorób układu oddechowego u dzieci oraz solidarności w systemach opieki zdrowotnej – niwelowanie rozbieżności między państwami członkowskimi;

11.  wzywa do opracowania jasnych procedur i naukowo sprawdzonych wytycznych w odniesieniu do najpowszechniejszych chorób niezakaźnych, tak by zadbać o odpowiednią obsługę i odpowiednie leczenie pacjentów przez osoby zatrudnione w systemach opieki zdrowotnej, w tym przez specjalistów, lekarzy pierwszego kontaktu i wyspecjalizowane pielęgniarki;

12.  podkreśla potrzebę prowadzenia badań nad przewlekłymi chorobami niezakaźnymi oraz kształcenia w tym zakresie na wszystkich poziomach, w szczególności jeżeli chodzi o cztery najbardziej powszechne choroby niezakaźne, jednak przy uwzględnieniu pozostałych ważnych chorób tego typu, i o ograniczanie czynników ryzyka, ogólne działania w zakresie zdrowia publicznego oraz powiązanie źródeł zanieczyszczeń i ich wpływu na zdrowie, przy współpracy specjalistów z wielu dziedzin w zakresie chorób niezakaźnych, które powinno stać się priorytetem badań prowadzonych w tych regionach i krajach, które posiadają odpowiednie ku temu zasoby;

13.  stanowczo apeluje do państw członkowskich o przestrzeganie norm UE w zakresie jakości powietrza i o wdrażanie wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza w pomieszczeniach i na zewnątrz oraz przyjętej w 2010 r. deklaracji z Parmy i zobowiązań podjętych w ramach aktu dotyczącego konieczności zajęcia się wpływem zmian klimatu na zdrowie;

14.  podkreśla potrzebę natychmiastowego, skutecznego przeglądu dyrektywy w sprawie wyrobów tytoniowych;

15.  aby osiągnąć cele związane z chorobami niezakaźnymi i stawić czoła wyzwaniom w dziedzinie zdrowia publicznego oraz wyzwaniom społecznym i gospodarczym, podkreśla, jak ważne dla UE i jej państw członkowskich jest dalsze uwzględnianie działań prewencyjnych i zmierzających do ograniczenia narażenia na czynniki ryzyka we wszystkich odnośnych aktach ustawodawczych i obszarach polityki, a w szczególności w odnośnej polityce dotyczącej ochrony środowiska, żywności i ochrony konsumentów;

16.  uznaje, że na mocy postanowień art. 168 TFUE działania w zakresie opieki zdrowotnej należą przede wszystkim do kompetencji państw członkowskich, podkreśla jednak znaczenie przygotowania strategii UE w zakresie przewlekłych chorób niezakaźnych, a następnie przyjęcia zalecenia Rady, która to strategia zajmie się oddzielnie czterema najbardziej powszechnymi chorobami niezakaźnymi, biorąc również od uwagę aspekt płci, i przy współpracy z zainteresowanymi stronami, w tym z pacjentami i przedstawicielami zawodów związanych ze zdrowiem;

17.  wzywa państwa członkowskie do przyjęcia do 2013 r. krajowych planów w zakresie chorób niezakaźnych, w szczególności dotyczących czterech najpowszechniejszych rodzajów tych chorób, uwzględniających zasoby współmierne do obciążeń związanych z chorobami niezakaźnymi, oraz do utworzenia międzynarodowego mechanizmu wysokiego szczebla do spraw koordynacji działań w zakresie chorób niezakaźnych;

18.  zwraca uwagę, że wdrażanie krajowych planów w zakresie chorób niezakaźnych w powiązaniu ze skuteczniejszym zapobieganiem im, skuteczniejszą diagnostyką i leczeniem tego rodzaju chorób i przeciwdziałaniem czynnikom ryzyka, takim jak wcześniejsze choroby oraz schorzenia przewlekłe i poważne, może znacznie ograniczyć ogólne obciążenia związane z tym rodzajem chorób, a tym samym pozytywnie wpłynąć na stałe zrównoważenie krajowych systemów opieki zdrowotnej;

19.  wzywa Komisję do stałego monitorowania postępów państw członkowskich UE w odniesieniu do wdrażania krajowych planów w zakresie chorób niezakaźnych, w szczególności jeżeli chodzi o cztery najpowszechniejsze rodzaje tych schorzeń, w tym do skoncentrowania się na postępach w zakresie działań prewencyjnych, wczesnej wykrywalności, leczenia i badań, oraz do sprawozdawczości w tym zakresie;

20.  wzywa państwa członkowskie do podjęcia działań zmierzających do zwiększenia liczby wykwalifikowanej i właściwie zatrudnianej kadry medycznej w systemie opieki zdrowotnej, tak by skuteczniej podchodzić do obciążeń związanych z chorobami niezakaźnymi;

21.  podkreśla potrzebę spójności i wspólnego podejścia w ramach deklaracji ONZ i bieżących działań Rady UE i Komisji, czyli wezwań do tzw. okresu refleksji w odniesieniu do chorób przewlekłych;

22.  wzywa Komisję do rozważenia i oceny możliwości rozszerzenia kompetencji Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), tak by zyskało ono uprawnienia w zakresie chorób niezakaźnych i tak by można było korzystać z jego usług w odniesieniu do zbierania danych i tworzenia zaleceń w odniesieniu do chorób niezakaźnych, dając tym samym osobom podejmującym decyzje polityczne, naukowcom i lekarzom dostęp do szczegółowych informacji nt. metod postępowania i wiedzy eksperckiej w zakresie chorób niezakaźnych;

23.  podkreśla potrzebę określenia priorytetów w zakresie centralnego gromadzenia danych, które miałoby na celu uzyskanie porównywalnych danych umożliwiających lepsze planowanie i przygotowywanie zaleceń w całej UE;

24.  wzywa do kompleksowego przeglądu wdrażania oświadczenia politycznego ONZ do 2014 r.;

25.  wzywa państwa członkowskie i Komisję do zadbania o to, by delegacja wysokiego szczebla wzięła udział w posiedzeniu wysokiego szczebla ONZ, które odbędzie się w dniach 19-20 września 2011 r., i przedstawiła tam ambitne i skoordynowane stanowisko UE;

26.  zobowiązuje przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji, wiceprzewodniczącej Komisji/ wysokiej przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, rządom i parlamentom państw członkowskich, ambasadorowi UE przy ONZ, sekretarzowi generalnemu ONZ i dyrektorowi generalnemu WHO.

(1) http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241597418_eng.pdf (2) http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/77575/RC56_eres02.pdf (3) http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/64/265&Lang=E (4) http://www.un.org/en/ga/president/65/issues/moscow_declaration_en.pdf (5) http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA64/A64_R11-en.pdf (6) http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/66/83&Lang=E (7) http://www.who.int/gard/publications/GARD%20Book%202007.pdf (8) http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/78608/E93618.pdf (9) http://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/2011/asturiasdeclaration.php (10) http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0009/87462/E89567.pdf (11) Dz.U. C 250E z 25.10.07, s. 93. (12) Dz.U. C 8E z 14.01.2010, s. 97. (13) Dz.U. C 175E z 10.7.2008, s. 561. (14) Dz.U. C 247E z 15.10.2009, s. 11. (15) Dz.U. C 296 E z 6.12.2006, s. 273. (16) Dz.U. C 295E z 4.12.09, s. 83. (17) Dz.U. L 242 z 10.9.02, s. 1. (18) Teksty przyjęte, P7_TA(2010)0400. (19) Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0081. (20) Dz.U. C 81E z 15.3.11, s. 95. (21) Dz.U. C 81E z 15.3.11, s. 115. (22) http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:213:0008:0024:EN:PDF (23) www.consilium.europa.eu/uedocs/NewsWord/en/lsa/80729.doc (24) http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:301:0003:0013:en:PDF (25) http://cordis.europa.eu/documents/documentlibrary/90798681EN6.pdf (26) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/lsa/118282.pdf (27) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/lsa/122395.pdf (28) http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/114352.pdf