Παραβίαση αξιών της ΕΕ: πώς μπορεί η ΕΕ να τις προστατεύσει (γράφημα)

Η ΕΕ διαθέτει εργαλεία για την προστασία του προϋπολογισμού και των αξιών της σε περιπτώσεις κατάχρησής τους από κράτη μέλη. Μάθετε περισσότερα στο άρθρο μας.

Γράφημα: το Άρθρο 7 της Συνθήκης της ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε κοινές αξίες που μας συνδέουν και οι οποίες κατοχυρώνονται στο Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συμπεριλαμβάνουν τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα, το κράτος δικαίου και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η καταπάτηση των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών δικαιολογεί περαιτέρω τη δράση σε επίπεδο ΕΕ.

Τι είναι το κράτος δικαίου

Το κράτος δικαίο αποτελεί θεμελιώδης αξία της ΕΕ και βασική αρχή των δημοκρατικών κρατών καθώς συμβάλλει, μεταξύ άλλων, στη διασφάλιση του δικαίου και της διαφάνειας. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να δεσμεύονται από το νόμο, ότι δεν πρέπει να λαμβάνουν αυθαίρετες αποφάσεις και ότι οι πολίτες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των ενεργειών τους σε ανεξάρτητα δικαστήρια.

Περιλαμβάνει επίσης την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία άδικα ευνοεί ορισμένους εις βάρος άλλων και προστατεύει την ελευθερία των μέσων, διασφαλίζοντας έτσι ότι το κοινό είναι σωστά ενημερωμένο για τις κυβερνητικές ενέργειες.

Τα τελευταία χρόνια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εφιστά επανειλημμένως την προσοχή στην επιδείνωση της κατάστασης του κράτους δικαίους σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι ευρωβουλευτές έχουν ήδη λάβει πολλαπλά μέτρα, καλώντας την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προστατεύσουν τις ευρωπαϊκές αξίες και τον προϋπολογισμό.

Η διαδικασία που ορίζει το Άρθρο 7

Η διαδικασία που ορίζει το άρθρο 7 για την προστασία των ευρωπαϊκών αρχών εισήχθη με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997 και μέχρι σήμερα δεν έχει τεθεί ποτέ σε ισχύ. Συμπεριλαμβάνει δύο μηχανισμούς για την προστασία των ευρωπαϊκών αξιών - για προληπτικά μέτρα, αν υπάρχει σαφής κίνδυνος παραβίασης των ευρωπαϊκών αρχών και κυρώσεις αν έχει ήδη επιτευχθεί τέτοιου είδους παραβίαση. Δεν έχουν οριστεί συγκεκριμένες κυρώσεις για το κράτος μέλος που προβαίνει σε παραβίαση των Ευρωπαϊκών Συνθηκών, ωστόσο αυτές θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν για παράδειγμα την αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου στο Συμβούλιο.

Και στους δύο μηχανισμούς, η τελική απόφαση λαμβάνεται από τους εκπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο. Οι ψήφοι που χρειάζονται σε κάθε περίπτωση για να ληφθεί απόφαση είναι διαφορετικές.

- Στον προληπτικό μηχανισμό, απαιτείται πλειοψηφία 4/5 των κρατών μελών του Συμβουλίου, προκειμένου να ληφθεί απόφαση.

- Για την επιβολή κυρώσεων απαιτείται ομοφωνία μεταξύ των ηγετών των κρατών μελών της ΕΕ.

Το κράτος μέλος για το οποίο διενεργείται η ψηφοφορία δεν λαμβάνει μέρος σε καμία από τις δύο ψηφοφορίες.

Δείτε τα γραφήματά μας για να μάθετε περισσότερες λεπτομέρειες.

Κανόνες για την προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ

Το 2020, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν μια νομοθεσία που στοχεύει στην προστασία των ευρωπαϊκών κονδυλίων από καταχρήσεις, γνωστή και ως «μηχανισμός αιρεσιμότητας για το κράτος δικαίου». Το Κοινοβούλιο ζήτησε την εφαρμογή του όχι μόνο σε περιπτώσεις άμεσης κατάχρησης των κονδυλίων, όπως σε περιπτώσεις διαφθοράς ή απάτης, αλλά και όταν συστηματικές παραβιάσεις των θεμελιωδών αξιών πλήττουν τη διαχείρισή τους.

Αυτό σημαίνει ότι ο σεβασμός του κράτους δικαίου και άλλων αξιών αποτελεί προϋπόθεση εκταμίευσης των κονδυλίων στα κράτη μέλη, και ότι μπορεί να διακοπεί η χρηματοδοτική στήριξη χωρών όπου θίγεται η διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων λόγω παραβιάσεων των αρχών του κράτους δικαίου.

Επιπλέον μέτρα

Αν η Επιτροπή θεωρήσει ότι ένα κράτος μέλος παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ, δηλαδή ότι δεν εφαρμόζει τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει τη δυνατότητα να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων.

Το Κοινοβούλιο εφιστά ιδιαίτερη προσοχή στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη, καταρτίζοντας εκθέσεις που επισημαίνουν τυχόν προβλήματα και ζητούν την ανάληψη δράσης, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης για τα θεμελιώδη δικαιώματα για το 2020 και 2021.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει, από το 2020, ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου, η οποία εξετάζει τις εξελίξεις στα κράτη μέλη, τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές.

Οι δράσεις του Κοινοβουλίου σχετικά με το κράτος δικαίου στην Ουγγαρία

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανησυχεί ότι η ουγγρική κυβέρνηση προσπαθεί επανειλημμένα και συστηματικά να υπονομεύσει τις ιδρυτικές αξίες της ΕΕ.


Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2024, οι ευρωβουλευτές εξέφρασαν την ανησυχία τους για τη διάβρωση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ουγγαρία. Η ψηφοφορία ήρθε ως άμεση απάντηση στον πρόσφατα εγκριθέντα νόμο για την «προστασία της εθνικής κυριαρχίας» από το ουγγρικό κοινοβούλιο και μετά την τελευταία ενέργεια του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν να εμποδίσει την απόφαση για την αναθεώρηση του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας της ΕΕ προς την Ουκρανία.

Το Κοινοβούλιο εξέφρασε τη λύπη του για την αποτυχία του Συμβουλίου να εφαρμόσει τη διαδικασία του άρθρου 7 και την απόφαση της Επιτροπής να αποδεσμεύσει έως και 10,2 δισεκατομμύρια ευρώ, κεφάλαια που προηγουμένως είχαν δεσμευτεί, παρά το γεγονός ότι η Ουγγαρία δεν έχει εκπληρώσει τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις σχετικά με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

Το 2018, το Κοινοβούλιο ενεργοποίησε για πρώτη φορά τη διαδικασία του Άρθρου 7 όταν ζήτησε από το Συμβούλιο να αποφασίσει αν η Ουγγαρία έχει παραβιάσει τις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ. Οι ευρωβουλευτές παρέθεσαν τις ανησυχίες τους για τη λειτουργία των θεσμών της χώρας, οι οποίες αφορούν προβλήματα στο εκλογικό σύστημα, στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και στο σεβασμό των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών.

Τον Σεπτέμβριο του 2022, η Επιτροπή πρότεινε το «πάγωμα» της προβλεπόμενης εκταμίευσης 7,5 δισ. ευρώ προς την Ουγγαρία λόγω των καταγγελιών για διαφθορά και παραβιάσεις των αρχών του κράτους δικαίου και για την προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ. Οι εισηγητές της σχετικής έκθεσης του Κοινοβουλίου χαιρέτισαν την έκθεση καλώντας τις χώρες της ΕΕ στο Συμβούλιο να κάνουν τα επόμενα βήματα.

Την 1η Ιουνίου 2023, ενόψει της επικείμενης ουγγρικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ που αρχίζει τον Ιούλιο του 2024, το Κοινοβούλιο επέκρινε εκ νέου τις εξελίξεις στην Ουγγαρία. Οι ευρωβουλευτές τόνισαν την απόφαση με διάταγμα, τις επιθέσεις στα δικαιώματα και τους δασκάλους LGBTIQ+ και τη συστημική διαφθορά. Καταδίκασαν τις εκστρατείες της ουγγρικής κυβέρνησης κατά της ΕΕ, αμφισβητώντας την ικανότητα της Ουγγαρίας να αναλάβει την προεδρία. Επανέλαβαν επίσης ανησυχίες για κατάχρηση κονδυλίων της ΕΕ.

Στις 11 Ιουλίου 2023, οι ευρωβουλευτές καταδίκασαν την τελευταία υποχώρηση των αξιών της ΕΕ στην Πολωνία. Το ψήφισμα επικεντρώθηκε σε ζητήματα ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, στην πρόσφατη αναθεώρηση των εκλογικών κανόνων της Πολωνίας και στο νέο διοικητικό όργανο, με εξουσίες που του επιτρέπουν την παρεμπόδιση ατόμων από δημόσια αξιώματα, κάτι που σύμφωνα με τους επικριτές, στοχεύει στελέχη της αντιπολίτευσης.

Ανησυχίες για την Πολωνία

Τον Ιούλιο του 2023, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν ψήφισμα για ζητήματα κράτους δικαίου στην Πολωνία.

Το ψήφισμα επικεντρώθηκε στην αναθεώρηση των εκλογικών κανόνων της χώρας ενόψει των εκλογών του Οκτωβρίου 2023. Η αναθεώρηση προβλέπει τη δημιουργία νέου διοικητικού οργάνου, εξουσιοδοτημένο να παύει άτομα από δημόσια αξιώματα. Σύμφωνα με τους επικριτές σύμφωνα η εν λόγω δράση στοχεύει να πλήξει στελέχη της αντιπολίτευσης και συνεπώς βλάπτει περαιτέρω την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε το 2018 και από τότε έχει ενημερωθεί πολλές φορές. Η τελευταία ενημέρωση του άρθρου έγινε τον Ιανουάριο του 2024.