Schengen: een gids over de Europese grensvrije zone
Het paspoortvrije reisgebied van de EU, ook bekend als het Schengengebied, is een van de meest tastbare resultaten van de Europese integratie. Kom meer te weten in onze gids.
Wat is Schengen?
Het Schengengebied is een van de pijlers van het Europese project. Sinds de oprichting in 1995, toen paspoortcontroles binnen deze zone werden afgeschaft, kwam het recht op vrij verkeer in de EU voor de EU-burgers in het gedrang. Dit betekent dat EU-burgers overal in de EU kunnen wonen, studeren, werken en met pensioen gaan. Toeristen en bedrijven profiteren ook van deze rechten.
Schengenlanden
Alle EU-landen maken deel uit van Schengen, met uitzondering van: Ierland, dat opt-outs heeft, evenals Cyprus, dat op enig moment in de toekomst tot Schengen zal toetreden.
Daarnaast maken vier niet-EU-landen ook deel uit van het Schengengebied: IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein.
Het doel en de voordelen van Schengen
Elke dag reizen er miljoenen mensen over een interne EU-grens. Vrij verkeer kan in de praktijk verschillende rechten met zich meebrengen voor verschillende categorieën mensen, van toeristen tot gezinnen.
Alle EU-burgers kunnen als toerist maximaal drie maanden in een ander EU-land verblijven met een geldig paspoort of identiteitskaart. Ze kunnen in een ander EU-land wonen om te werken, met het recht op dezelfde behandeling te worden behandeld als burgers van dat land.
Ondernemers hebben profijt van de vrijheid van vestiging. Studenten hebben het recht om in elk EU-land te studeren.
Het sluiten van de binnengrenzen van de EU zou kunnen leiden tot hoge kosten en zou grensoverschrijdend pendelen belemmeren voor 1,7 miljoen mensen.
Veiligheid verzekeren
De Schengenregels schaffen de interne grenscontroles af en harmoniseren en versterken de bescherming van de buitengrenzen van het gebied. Eenmaal binnen het Schengengebied kunnen mensen van het ene EU-land naar het andere reizen zonder onderworpen te zijn aan grenscontroles, wat geldt als algemene regel. Bevoegde nationale autoriteiten kunnen personen controleren bij de binnengrenzen, bijvoorbeeld op verzoek van de politie om het toezicht tijdelijk op te voeren.
Schengen omvat ook een gemeenschappelijk visumbeleid voor kort verblijf door niet-EU-burgers. Ook helpt het deelnemende landen hun krachten te bundelen in de strijd tegen criminaliteit met behulp van politiële en justitiële samenwerking.
Sinds de start in 1995 is het Schengen-informatiesysteem uitgegroeid tot het meest gebruikte en grootste informatie-uitwisselingssysteem voor veiligheid en grensbeheer in Europa.Het biedt informatie over gezochte of vermiste personen, illegale niet-EU-burgers en verloren of gestolen voorwerpen.
De afgelopen jaren is het bijgewerkt met extra mogelijkheden. In maart 2023 werd het systeem versterkt met onder andere verbeterde systemen voor het delen van informatie, nieuwe soorten biometrische gegevens en het biedt toegang voor EU-agentschappen zoals Europol, om de Europeanen meer veiligheid te bieden.
Externe en interne grenzen
Beperkingen van het vrije verkeer binnen het Schengengebied
De Schengenregels maken het mogelijk om bij een crisis tijdelijk opnieuw controles aan de binnengrenzen in te voeren. Sommige EU-landen hebben gebruikgemaakt van deze bepaling vanwege bezorgdheid over de veiligheid, migratiestromen of de uitbraak van Covid-19 in 2020.
Het Parlement heeft herhaaldelijk kritiek geuit op de voortzetting van de controles aan de binnengrenzen in het Schengengebied. Ze zeggen dat ze het vrije verkeer beperken en alleen mogen worden toegestaan als laatste redmiddel. In een resolutie op 17 april 2020 over gecoördineerde EU-actie om de pandemie te bestrijden, drong het Parlement er bij de lidstaten op aan om alleen noodzakelijke en evenredige maatregelen te nemen bij de invoering en verlenging van controles aan de binnengrenzen', waarbij de noodzaak werd benadrukt om terug te keren naar een volledig functionerend Schengengebied.
In april 2024 heeft de EU de Schengengrenscodeaangepast, zodat landen tijdelijk tot twee jaar grenscontroles kunnen herinvoeren als reactie op ernstige dreigingen zoals terrorisme of grootschalige illegale migratie.Tijdens noodsituaties op het vlak van de volksgezondheid kan de Europese Commissie controles voor maximaal zes maanden toestaan.
De hervormingen bevorderen ook de politiesamenwerking in grensgebieden en staan EU-landen toe om illegale migranten over te brengen tijdens gezamenlijke patrouilles.
Buitengrenzen beveiligen
Een goed beheerde EU-buitengrens is essentieel voor een Schengengebied zonder controles aan de binnengrenzen. De grens helpt bedreigingen vroegtijdig op te sporen, ondersteunt legale grensoverschrijdingen en maakt vrij verkeer binnen de EU mogelijk. De EU-strategie 2023-2027 is gericht op versterking van het grensbeheer met respect voor de mensenrechten.
De verantwoordelijkheid voor het beheer van de buitengrenzen wordt gedeeld door de EU-landen en de EU. Frontex is een EU-agentschap dat samenwerkt met nationale autoriteiten om grenzen te beschermen en grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden. Dit agentschap coördineert het Europese geïntegreerde grensbeheer en bouwt aan een personeelsbestand van 10.000 medewerkers om de grenscontroles te ondersteunen.
In april 2024 heeft de EU ook haar migratieregels hervormd om het Schengengebied beter bestand te maken tegen toekomstige crises. De veranderingen richten zich op een beter beheer van tijdelijke grenscontroles en het verbeteren van de manier waarop Schengen wordt geëvalueerd om eventuele problemen in EU-landen snel aan te pakken.
Uitdagingen en de aanpak van de EU
De EU-uitdagingen om migratie te beheren hebben geleid tot aanzienlijke ontwikkelingen in het grensbeheerbeleid. Voorbeelden hiervan zijn de creatie van instrumenten en agentschappen zoals het Schengen Informatiesysteem, het Visa informatiesysteem, het Europees grens- en kustwachtagentschap genaamd Frontex, of het inreis- en uitreisregistratiesysteem in de Schengen-zone.
In een in juli 2021 aangenomen resolutie heeft het Parlement de vernieuwde begroting voor het Fonds voor asiel, migratie en integratie (AMIF) voor 2021-2027 goedgekeurd, die werd verhoogd tot 9,88 miljard euro. Het fonds draagt bij tot de versterking van het gemeenschappelijk asielbeleid, de ontwikkeling van legale migratie overeenkomstig met de behoeften van de lidstaten, de ondersteuning van de integratie van mensen uit derde landen en de bestrijding van illegale migratie. Het moet ook de lidstaten ertoe aanzetten om de verantwoordelijkheid voor de opvang van vluchtelingen en asielzoekers eerlijker te verdelen.
Het fonds werkt nauw samen met het nieuwe Fonds voor Interne Veiligheid (ISF), dat zich richt op de aanpak van grensoverschrijdende dreigingen, zoals terrorisme, georganiseerde misdaad en cybercriminaliteit. Het ISF werd in juli 2021 ook goedgekeurd door het parlement met een budget van 1,9 miljard euro.
Om criminelen, terroristen of ieder ander die een risico vormt te detecteren, worden reizigers die normaalgesproken geen visum benutten toch gescreened voordat ze de EU binnenreizen. Dit gebeurt met behulp van het Europese Reisinformatie- en Autorisatiesysteem (Etias).Etias zal naar verwachting medio 2025 (Engels) operationeel zijn.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in juni 2019 en voor het laatst bijgewerkt in januari 2025.
