Strefa Schengen: wszystko, co musisz wiedzieć o europejskiej strefie bez granic wewnętrznych
Strefa Schengen to obszar UE bez kontroli na wewnętrznych granicach i jedno z najbardziej namacalnych osiągnięć integracji europejskiej. Dowiedz się więcej z naszego przewodnika.
Czym jest strefa Schengen?
Strefa Schengen to jeden z filarów integracji europejskiej. W momencie jej powstania w 1995 r., czyli gdy wewnątrz strefy Schengen zniesiono kontrole paszportowe, swoboda przemieszczania się między państwami członkowskimi stała się faktem dla obywateli UE. Swobodny przepływ osób daje mieszkańcom UE prawo do życia, nauki, pracy i emerytury w dowolnym miejscu w UE. Turyści i przedsiębiorstwa również korzystają z dobrodziejstw strefy Schengen.
Kraje strefy Schengen
Członkami strefy Schengen są wszystkie kraje UE poza: Irlandią, która utrzymuje w mocy klauzulę opt-out, oraz Cyprem, który ma przystąpić do strefy Schengen w przyszłości.
Ponadto, do strefy Schengen należą cztery kraje spoza UE: Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein.
Cel i korzyści Schengen
Miliony osób dziennie przekracza wewnętrzną granicę w UE. Swoboda przemieszczania się może oznaczać różne prawa dla różnych kategorii podróżnych - od turystów po rodziny.
Obywatele UE mogą przebywać w innym państwie członkowskim w celach turystycznych do trzech miesięcy; jedynym wymogiem jest posiadanie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu. Mogą też mieszkać i pracować w innym kraju UE i mają prawo do takiego samego traktowania jak obywatele tego kraju. Przedsiębiorcy korzystają ze swobody przedsiębiorczości, czyli prawa do prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim. Studenci mają prawo do studiowania w innych państwach UE.
Według szacunków, przywrócenie kontroli na granicach wewnętrznych UE wygenerowałoby duże koszty i utrudniłoby transgraniczny dojazd do pracy dla 1,7 miliona osób.
Zapewnienie bezpieczeństwa
Zasady strefy Schengen znoszą kontrole na jej wewnętrznych granicach, jednocześnie harmonizując i wzmacniając bezpieczeństwo jej zewnętrznych granic. Ogólna zasada stanowi, że gdy ktoś dostanie się do strefy Schengen, może podróżować z jednego kraju członkowskiego do drugiego bez kontroli na granicach. Jednak uprawnione do tego organy krajowe mogą przeprowadzać kontrole pewnych osób na wewnętrznych granicach lub w ich pobliżu, jeśli informacje uzyskane od policji i praktyka uzasadniają tymczasowe zwiększenie nadzoru.
Strefa Schengen oznacza również wspólną politykę wizową dla krótkich pobytów obywateli krajów spoza UE. Państwa w strefie Schengen łączą również siły w walce z przestępczością poprzez współpracę policyjną i sądowniczą.
Od chwili jego powstania w 1995 r. System informacyjny Schengen stał się najczęściej stosowanym i największym systemem wymiany informacji służącym bezpieczeństwu i zarządzaniu granicami w Europie. Dostarcza informacji na temat osób poszukiwanych lub zaginionych, obywateli państw trzecich o nieuregulowanym statusie oraz zagubionych lub skradzionych przedmiotów.
Z biegiem lat został zaktualizowany o dodatkowe funkcje. W marcu 2023 r. wzmocniono go m.in. o ulepszone systemy wymiany informacji, nowe rodzaje danych biometrycznych oraz dostęp dla agencji UE, takich jak Europol, z myślą o większym bezpieczeństwie Europejczyków i Europejek.
Granice zewnętrzne i wewnętrzne
Ograniczenia swobodnego przemieszczania się w strefie Schengen
Przepisy dotyczące strefy Schengen pozwalają na tymczasowe przywracanie kontroli na granicach wewnętrznych w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe. Niektóre kraje UE skorzystały z tego, powołując się na obawy związane z bezpieczeństwem, przepływy migracyjne lub wybuch pandemii COVID-19 w 2020 roku.
Parlament wielokrotnie krytykował kontynuowanie kontroli na wewnętrznych granicach strefy Schengen, tłumacząc, że ograniczają one swobodne przemieszczanie się i że powinny być dozwolone tylko w ostateczności. W rezolucji z kwietnia 2020 r. w sprawie skoordynowanych działań UE w celu zwalczania pandemii Parlament wezwał państwa członkowskie do przyjęcia tylko niezbędnych i proporcjonalnych środków przy wprowadzaniu i przedłużaniu kontroli na granicach wewnętrznych, podkreślając potrzebę powrotu do w pełni funkcjonującej strefy Schengen.
W kwietniu 2024 r. UE zaktualizowała kodeks graniczny Schengen, aby umożliwić państwom tymczasowe przywracanie kontroli granicznych na okres do dwóch lat w odpowiedzi na poważne zagrożenia, takie jak terroryzm lub masowa nieuregulowana migracja. W nagłych przypadkach związanych ze zdrowiem publicznym Komisja Europejska może zatwierdzić kontrole na okres do sześciu miesięcy.
Reformy wspierają również współpracę policyjną na obszarach przygranicznych i umożliwiają krajom UE przekazywanie migrantów o nieuregulowanym statusie zatrzymanych podczas wspólnych patroli.
Zabezpieczenie granic zewnętrznych
Dobrze zarządzana granica zewnętrzna UE ma zasadnicze znaczenie dla strefy Schengen bez kontroli na granicach wewnętrznych. Ułatwia wczesne wykrywanie zagrożeń, wspiera legalne przekraczanie granic i umożliwia swobodne przemieszczanie się w obrębie UE. Strategia UE na lata 2023-2027 ma wzmocnić zarządzanie granicami przy jednoczesnym poszanowaniu praw człowieka.
Odpowiedzialność za zarządzanie granicami zewnętrznymi jest dzielona między kraje UE oraz samą UE. Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej Frontex to agencja UE współpracująca z organami krajowymi w celu ochrony granic i zwalczania przestępczości transgranicznej. Agencja ta koordynuje europejskie zintegrowane zarządzanie granicami i tworzy zespół składający się z 10 000 pracowników dla wsparcia kontroli granic.
W kwietniu 2023 r. UE zreformowała również swoje przepisy migracyjne, aby uczynić strefę Schengen bardziej odporną na przyszłe kryzysy. Zmiany koncentrują się na lepszym zarządzaniu tymczasowymi kontrolami granicznymi i poprawie sposobu oceny funkcjonowania Schengen, tak aby szybko odpowiadać na problemy w krajach UE.
UE odpowiada na wyzwania
Wyzwania UE w sprawie zarządzania migracją zapoczątkowały znaczące zmiany w polityce zarządzania granicami, np. stworzenie narzędzi i agencji takich jak System informacyjny Schengen, System informacji wizowej (VIS), Frontex oraz system wjazdu/wyjazdu (EES) na zewnętrznych granicach strefy Schengen.
W rezolucji przyjętej w lipcu 2021 r. Parlament zatwierdził odnowiony budżet Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (AMIF) na lata 2021-2027, który został zwiększony do 9,88 mld euro. Fundusz przyczynia się do wzmocnienia wspólnej polityki azylowej, rozwija legalną migrację zgodnie z potrzebami państw członkowskich, wspiera integrację obywateli państw trzecich oraz walczy z nielegalną migracją. Służy również skłonieniu państw członkowskich do bardziej sprawiedliwego podziału odpowiedzialności za przyjmowanie uchodźców i osób ubiegających się o azyl.
Fundusz ściśle współpracuje z nowym Funduszem Bezpieczeństwa Wewnętrznego, koncentrując się na zwalczaniu zagrożeń transgranicznych, takich jak terroryzm, przestępczość zorganizowana i cyberprzestępczość. Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego został również zatwierdzony przez Parlament w lipcu 2021 r. z budżetem w wysokości 1,9 mld euro.
W celu wczesnego wykrycia przestępców, terrorystów lub innych osób stanowiących zagrożenie, podróżujący niepotrzebujący wizy będą w przyszłości sprawdzani przed przybyciem do UE za pomocą europejskiego systemu informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS). Oczekuje się, że Etias zacznie działać w połowie 2025 roku.
Artykuł został pierwotnie opublikowany w czerwcu 2019 r.; ostatnia aktualizacja: styczeń 2025 r.
