Zmiana klimatu: gazy cieplarniane powodujące globalne ocieplenie
Dwutlenek węgla to tylko jeden z wielu gazów cieplarnianych. Dowiedz się o ich wpływie na globalne ocieplenie, ich pochodzeniu i udziale w emisji UE.
Emisje gazów cieplarnianych (GHG) mają wpływ na zmianę klimatu. Dlatego UE podejmuje działania, aby drastycznie je ograniczyć. Najbardziej znanym gazem cieplarnianym jest dwutlenek węgla (CO2), ale inne gazy, obecne w atmosferze w mniejszych ilościach, mogą mieć większy wpływ na globalne ocieplenie.
Jak działają gazy cieplarniane?
Gazy cieplarniane działają na podobnej zasadzie co szkło w szklarni: pochłaniają ciepło słoneczne promieniujące z powierzchni Ziemi, zatrzymują je w atmosferze i zapobiegają jego ucieczce w przestrzeń kosmiczną. Efekt cieplarniany utrzymuje temperaturę na Ziemi na wyższym poziomie, co wspiera życie na Ziemi.
Wiele gazów cieplarnianych występuje naturalnie w atmosferze, jednak działalność człowieka przyczynia się do ich akumulacji, co powoduje wzmocnienie efektu cieplarnianego w atmosferze i zmienia klimat naszej planety. Efektem są np. zmiany w rozkładzie opadów śniegu i deszczu, wzrost średnich temperatur i bardziej ekstremalne zjawiska klimatyczne, takie jak fale upałów i powodzie.
Jakie gazy są zaliczane do gazów cieplarnianych?
Są różne rodzaje gazów cieplarnianych, z różnym potencjałem tworzenia efektu cieplarnianego.
Gazy naturalnie występujące w atmosferze – ale także generowane w wyniku działalności człowieka – obejmują między innymi dwutlenek węgla, metan (CH4) i podtlenek azotu (N2O).
Fluorowane gazy cieplarniane to gazy wytwarzane przez człowieka, stosowane w przemyśle, które mają wysoki potencjał tworzenia efektu cieplarnianego, często kilka tysięcy razy wyższy niż CO2. Należą do nich wodorofluorowęglowodory (HFC), perfluorowęglowodory (PFC), heksafluorek siarki (SF6) i trifluorek azotu (NF3).
Ponieważ nie uszkadzają warstwy ozonowej atmosfery, fluorowane gazy są często stosowane jako substytuty substancji zubożających warstwę ozonową, czyli wytworzonych przez człowieka chemikaliów, które po wyemitowaniu docierają do górnych warstw atmosfery i niszczą ochronną warstwę ozonową.
Protokoł z Kioto i porozumienie paryskie, które koordynują globalną reakcję na zmiany klimatu, obejmują siedem wymienionych poniżej rodzajów gazów cieplarnianych:
Dwutlenek węgla
CO2 jest naturalnie wytwarzany przez zwierzęta podczas oddychania i podczas rozkładu biomasy. Wchodzi również do atmosfery poprzez spalanie paliw kopalnych i reakcje chemiczne. Jest usuwany z atmosfery przez rośliny w procesie fotosyntezy, czyli zamiany światła słonecznego w energię i przekształcania CO2 i wody w cukier i tlen. Tak usunięty CO2 jest utrzymywany poza atmosferą, dopóki rośliny nie umrą, dlatego lasy odgrywają ważną rolę w wychwytywaniu dwutlenku węgla.
Metan
Metan to bezbarwny gaz, który jest głównym składnikiem gazu ziemnego. Jego emisje wynikają z produkcji i transportu węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej, a także z hodowli zwierząt i innych praktyk rolniczych, użytkowania gruntów oraz rozkładu odpadów organicznych na miejskich składowiskach odpadów stałych. W 2021 r. większość emisji metanu pochodziła z rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa.
Podtlenek azotu
Gaz ten powstaje głównie w wyniku działania drobnoustrojów w glebie, stosowania nawozów zawierających azot, spalania drewna oraz w produkcji chemicznej. Jest emitowany z działalności rolniczej i przemysłowej, a także z użytkowaniu gruntów; spalania paliw kopalnych i odpadów stałych; i oczyszczania ścieków. W UE rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo emitowały najwięcej podtlenku azotu w 2021 roku.
Wodorofluorowęglowodory
Wodorofluorowęglowodory stanowią około 90% emisji gazów fluorowanych, a UE pracuje nad ich wycofaniem do 2050 r.
Stosowane są głównie do pochłaniania ciepła w lodówkach, zamrażarkach, klimatyzatorach i pompach ciepła; jako propelent w inhalatorach w aerozolu na astmę i aerozolach technicznych; jako środki spieniające do pian oraz w gaśnicach. W 2021 r. dominowały one w handlu hurtowym i detalicznym, naprawie pojazdów samochodowych oraz motocyklach.
Perfluorowęglowodory
Perfluorowęglowodory to związki chemiczne powszechnie stosowane w przemysłowych procesach produkcyjnych.
Heksafluorek siarki
Heksafluorek siarki jest powszechnie stosowany do izolacji linii energetycznych.
Trifluorek azotu
Trójfluorek azotu jest używany jako gaz czyszczący komory w procesach produkcyjnych do czyszczenia niechcianych osadów na mikroprocesorach i częściach obwodów w trakcie ich budowy.
Gazy cieplarniane i ich wpływ na globalne ocieplenie
Ponieważ gazy cieplarniane mają różny potencjał tworzenia efektu cieplarnianego, ich wpływ jest zwykle przeliczany na ekwiwalent CO2, aby porównania były miarodajne.
W 2021 r. emisje gazów cieplarnianych generowane przez działalność gospodarczą UE wyniosły 3,6 mld ton ekwiwalentu CO2, czyli o 22% mniej niż w 2008 r.
CO2 stanowił prawie 80% wolumenu wszystkich emisji gazów cieplarnianych w UE w 2021 r.; kolejny był metan – z ponad 12%.
Metan nie pozostaje w atmosferze tak długo, jak CO2, ale pochłania znacznie więcej energii słonecznej, jest niebezpiecznym zanieczyszczeniem powietrza, a jego wyciek może spowodować eksplozję.
Wszystkie fluorowane gazy cieplarniane łącznie odpowiadają za około 2,5% emisji gazów cieplarnianych w UE. Jednak nawet jeśli są emitowane w mniejszych ilościach, zatrzymują ciepło znacznie skuteczniej niż CO2.
Więcej faktów i liczb na temat emisji gazów cieplarnianych, z podziałem na kraje i sektory UE
W jaki sposób UE planuje redukcję gazów cieplarnianych?
Prawo klimatyczne UE określa prawnie wiążące cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych: do 2030 r. powinny one spaść o 55% w porównaniu z poziomami z 1990 r., a UE ma osiągnąć zerową emisję netto do 2050 r.
Aby osiągnąć te cele, UE podejmuje takie działania jak:
- ograniczenie emisji z transportu
- ustalenie zasad oszczędzania energii i inwestowania w odnawialne źródła energii
- zapobieganie przenoszeniu przemysłu emitującego gazy cieplarniane poza UE w celu uniknięcia ostrzejszych norm
- pobudzanie pierwszego na świecie dużego rynku handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla - Europejskiego Systemu Handlu Emisjami
- ustalanie celów redukcyjnych dla każdego kraju UE
- wspieranie lasów i innych obszarów wychwytujących dwutlenek węgla
Przeczytaj więcej o tym, jak UE ogranicza emisje dwutlenku węgla
UE pracuje również nad redukcją emisji niektórych gazów cieplarnianych innych niż CO2 poprzez:
• strategię ograniczania emisji metanu
• przegląd przepisów dotyczących fluorowanych gazów cieplarnianych
• przegląd przepisów dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową
Więcej o gazach cieplarnianych i zmianie klimatu
-
Glosariusz: gazy cieplarniane [EN]
otwiera się w nowym oknie
-
Europejska Agencja Środowiska: wykaz gazów cieplarnianych (czerwiec 2022 r.) [EN]
otwiera się w nowym oknie
-
Eurostat: przyczyny zmiany klimatu (2020) [EN]
otwiera się w nowym oknie
-
Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu: raporty o globalnym ociepleniu (2021) [EN]
otwiera się w nowym oknie
