Zanieczyszczenie powietrza: jakie są jego skutki i działania UE w celu jego zmniejszenia
Jakość powietrza wpływa na zdrowie ludzkie. Parlament walczy o bardziej rygorystyczne przepisy ws. zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenie powietrza może powodować choroby układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, cukrzycę i nowotwory. Ma również bardzo negatywny wpływ na różnorodność biologiczną, ponieważ zatruwa uprawy i lasy, powodując znaczne straty gospodarcze.
W ramach dążenia do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń zawartego w Europejskim Zielonym Ładzie UE, Parlament Europejski przyjął bardziej rygorystyczne normy odnośnie jakości powietrza, w tym cele dotyczące tzw. cząstek stałych.
Koszty zdrowotne zanieczyszczenia powietrza
Powietrze jest zanieczyszczane dwutlenkiem azotu, ozonem i cząstkami stałymi od dziesięcioleci. Wyższe stężenia występują na zaludnionych obszarach miejskich.
Cząstki stałe
Cząstki stałe to drobne cząstki lub kropelki. Ponieważ są mniejsze od włosa, mogą przedostawać się do krwiobiegu poprzez układ oddechowy. Mogą to być organiczne substancje chemiczne, kurz, sadza czy metale.
Długotrwałe narażenie na nie może prowadzić do chorób układu oddechowego i układu krążenia, które mogą być śmiertelne dla osób szczególnie wrażliwych, a także powodować raka. Według Europejskiej Agencji Środowiska, w 2020 r. w UE narażenie na cząstki stałe o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrona spowodowało przedwczesną śmierć co najmniej 238 000 osób.
Dwutlenek azotu
Dwutlenek azotu to związek chemiczny powstający w silnikach, zwłaszcza silnikach Diesla. Narażenie na niego zmniejsza odporność na infekcje i wiąże się ze wzrostem zachorowalności na przewlekłe choroby układu oddechowego oraz z przedwczesnym starzeniem się płuc. W 2020 r. w UE zanieczyszczenie dwutlenkiem azotu spowodowało 49 000 przedwczesnych zgonów.
Ozon
Wdychanie ozonu powoduje podrażnienie oczu, dróg oddechowych i błon śluzowych. Jest szczególnie niebezpieczny dla osób chorych na astmę, a w przypadku przewlekłych chorób układu oddechowego i układu krążenia może być śmiertelny. W 2020 r. w UE 24 000 osób przedwcześnie straciło życie z powodu narażenia na ozon.
Chociaż zanieczyszczenie powietrza jest nadal problemem, w ciągu ostatnich trzech dekad polityka ograniczania emisji poprawiła jakość powietrza w Europie. W latach 2005-2020, liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na cząstki stałe o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrona spadła w UE o 45%.
Utrata bioróżnorodności
Według analiz Europejskiej Agencji Środowiska, w 2020 r. 59% lasów i 6% gruntów rolnych w Europie było narażonych na szkodliwe działanie ozonu. W 2019 r., straty gospodarcze spowodowane negatywnym wpływem na plony pszenicy w 35 europejskich krajach wyniosły ok. 1,4 miliarda euro. Największe straty zanotowano we Francji, Niemczech, Polsce i Turcji.
Źródła zanieczyszczeń
Ponad połowa emisji cząstek stałych pochodzi ze spalania paliw stałych w celach grzewczych. Sektory mieszkaniowy, handlowy i instytucjonalny są głównym źródłem zanieczyszczeń cząstkami stałymi w Europie.
Rolnictwo jest również jednym z najbardziej zanieczyszczających sektorów - odpowiada za 94% emisji amoniaku. Jeśli chodzi o tlenek azotu, transport drogowy odpowiada za 37% emisji, a rolnictwo za 19%.
Pomimo znacznego wzrostu produktu krajowego brutto UE, od 2005 r. wszystkie te emisje wykazują tendencję spadkową.
Czym jest plan działania dla eliminacji zanieczyszczeń?
Unijny plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń stanowi wkład w agendę ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu, UE postawiła sobie za cel do 2050 r. zmniejszyć zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby do poziomów, które nie będą już szkodliwe dla zdrowia i naturalnych ekosystemów. Zanieczyszczenia mają również mieścić się w granicach, jakie planeta może wytrzymać.
Plan określa szereg celów, które pomogą osiągnąć ten główny cel do 2030 roku:
- zmniejszenie o ponad 55% przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza
- zmniejszenie o 25% ekosystemów UE, w których zanieczyszczenie powietrza zagraża różnorodności biologicznej
- zmniejszenie o 50% ilości plastikowych śmieci w oceanach i o 30% mikroplastików uwalnianych do środowiska
Bardziej rygorystyczne limity dla niektórych substancji zanieczyszczających powietrze
W kwietniu 2024 r. Parlament przyjął nowe przepisy dla poprawy jakości powietrza w UE. Prawo ustanawia bardziej rygorystyczne cele w odniesieniu do kilku substancji zanieczyszczających, w tym cząstek stałych, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki i ozonu. Ma to zapewnić, że powietrze w UE będzie mniej szkodliwe dla zdrowia ludzkiego, naturalnych ekosystemów i bioróżnorodności.
Kraje UE będą musiały również monitorować substancje zanieczyszczające powietrze, które wykazały negatywny wpływ na zdrowie i środowisko, takie jak ultradrobne cząsteczki, czarny węgiel, rtęć i amoniak, gdzie prawdopodobnie wystąpią wysokie stężenia.
Komisja Europejska ma przejrzeć standardy UE do końca 2030 r., aby dostosować je do wytycznych WHO i jeśli to konieczne, również do najnowszych badań naukowych. Państwa UE mogą zażądać dodatkowych 10 lat na osiągnięcie celów dotyczących jakości powietrza.
Wszystkie kraje UE powinny opracować plany działania dotyczące jakości powietrza, w których określą krótko- i długoterminowe środki mające na celu spełnienie nowych limitów dla substancji zanieczyszczających.
Państwa UE będą musiały zagwarantować obywatelom możliwość ubiegania się o odszkodowanie, jeśli ich zdrowie ucierpi z powodu naruszenia prawa UE.
