| Είναι η Ένωση, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι, ένα ανώνυμο και απόμακρο υπερκράτος που έχει την εξουσία να ασκεί πολιτικές στη θέση των κρατών μελών; Όχι. Η Ένωση ασκεί τις πολιτικές που αποφασίζουν τα κράτη από κοινού καθώς και τις εξουσίες που της εκχωρούν τα κράτη. Η Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης δεν πρότεινε καμία νέα κοινή πολιτική αλλά κατέστησε πιο σαφή την κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ένωσης και των κρατών. Επιπλέον, επεδίωξε τη στενότερη συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων στον έλεγχο της "επικουρικότητας".
Από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και μετά, η "επικουρικότητα" αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού λεξιλογίου. Παρόλο που η συνθήκη αυτή όριζε ότι οι αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα στους πολίτες, ο φόβος ενός υπερκράτους εξακολουθούσε να είναι ζωηρός σε ορισμένες χώρες και πολιτικούς σχηματισμούς. Η απόρριψη της συνθήκης στο δημοψήφισμα που έγινε στη Δανία τον Ιούνιο του 1992 και οι ανησυχίες των γερμανικών κρατιδίων οδήγησαν τους ευρωπαίους ιθύνοντες στον καλύτερο προσδιορισμό της επικουρικότητας.
Η αρχή αυτή συνίσταται στο να εντοπίζεται, για κάθε μέτρο που πρέπει να ληφθεί, το επίπεδο παρέμβασης και απόφασης που καθιστά την ενέργεια πιο αποτελεσματική. Κωδικοποιήθηκε σε πρωτόκολλο που προσαρτήθηκε στη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997. Το σχέδιο Συντάγματος ενισχύει ακόμα περισσότερο αυτή τη διάταξη, διατυπώνοντάς την επισήμως ως χρυσό κανόνα στο άρθρο 9. Κατ' αρχάς, "δυνάμει της αρχής της ανάθεσης των αρμοδιοτήτων, η Ένωση ενεργεί εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που της αναθέτουν τα κράτη μέλη στο Σύνταγμα". Στη συνέχεια, "δυνάμει της αρχής της επικουρικότητας, στους τομείς οι οποίοι δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η Ένωση παρεμβαίνει μόνο εφόσον και στο βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, μπορούν όμως, λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης, να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης".
Το σχέδιο Συντάγματος καθιερώνει επίσης ένα μηχανισμό έγκαιρης προειδοποίησης, βάσει του οποίου τα εθνικά κοινοβούλια συμμετέχουν στον έλεγχο τήρησης αυτής της αρχής. Κάθε σχέδιο ευρωπαϊκής νομοθετικής πράξης πρέπει να διαβιβάζεται αυτομάτως σε αυτά και να συνοδεύεται από επιχειρήματα για το βάσιμο της πράξης. Εάν κάποιο εθνικό κοινοβούλιο προβάλει ένσταση, τα ευρωπαϊκά όργανα θα πρέπει να δικαιολογήσουν περαιτέρω τη σχεδιαζόμενη ενέργεια. Εάν το ένα τρίτο των κοινοβουλίων αμφισβητήσει το εν λόγω μέτρο - το ένα τρίτο υπολογίζεται ως εξής: κάθε Σώμα ενός συστήματος δύο νομοθετικών Σωμάτων διαθέτει μία ψήφο. ενώ κάθε Συνέλευση ενός συστήματος με ένα μόνο νομοθετικό Σώμα διαθέτει δύο ψήφους - τότε τα ευρωπαϊκά όργανα, συμπεριλαμβανομένων των κρατών που συνέρχονται στο πλαίσιο του Συμβουλίου, μπορούν να αποφασίσουν να επανεξετάσουν ή και να αποσύρουν την πρόταση.
Αντίθετα, το σχέδιο Συντάγματος εισάγει τη δυνατότητα της "πρωτοβουλίας πολιτών". Αν ένα εκατομμύριο Ευρωπαίοι, "πολίτες ενός σημαντικού αριθμού κρατών μελών" θεωρήσουν ότι μια νομική πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητη, μπορούν να αναλάβουν την πρωτοβουλία να ζητήσουν από την Επιτροπή να υποβάλει σχετική πρόταση.
Τρεις κατηγορίες αρμοδιοτήτων
Το σχέδιο Συντάγματος απαριθμεί τρεις κατηγορίες αρμοδιοτήτων που κάνουν σαφέστερους τους κανόνες του κοινοτικού παιχνιδιού: πρόκειται για τις αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ένωσης, τις συντρέχουσες αρμοδιότητες της Ένωσης και των κρατών, και τις υποστηρικτικές δράσεις.
Οι τομείς στους οποίους η Ένωση έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα είναι η τελωνειακή ένωση, οι κανόνες ανταγωνισμού που ειναι απαραίτητοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, η νομισματική πολιτική, η διατήρηση των υδροβιολογικών πόρων και της κοινής εμπορικής πολιτικής και, τέλος, η ενσωμάτωση υπηρεσιών και πνευματικής ιδιοκτησίας.
Οι τομείς αποκλειστικής αρμοδιότητας της Ένωσης είναι η εσωτερική αγορά, ορισμένες πτυχές της κοινωνικής πολιτικής, η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, η γεωργία και η αλιεία, το περιβάλλον, η προστασία των καταναλωτών, οι μεταφορές, τα διευρωπαϊκά δίκτυα, η ενέργεια, ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και τα κοινά ζητήματα ασφάλειας στον τομέα της δημόσιας υγείας. Η Ένωση μπορεί επίσης να υλοποιεί προγράμματα έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης, διαστημικής πολιτικής, ανθρωπιστικής πολιτικής και πολιτικής αναπτυξιακής συνεργασίας, χωρίς τούτο να εμποδίζει τα κράτη να ασκούν τις δικές τους πολιτικές. Η Ένωση καθορίζει επίσης τους γενικούς προσανατολισμούς της οικονομικής πολιτικής και τις κατευθυντήριες γραμμές των πολιτικών απασχόλησης, και τα κράτη συντονίζουν τη δράση τους στο πλαίσιο αυτό. Τέλος, το Σύνταγμα αναγνωρίζει μια γενική αρμοδιότητα της Ένωσης στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας, και ορίζει ότι οι επιμέρους πολιτικές των κρατών στους τομείς αυτούς δεν πρέπει να είναι αντίθετες προς τα συμφέροντα της Ένωσης.
Όλοι οι άλλοι πολιτικοί τομείς παραμένουν στην αρμοδιότητα των κρατών και των συνιστωσών τους. Ωστόσο, η Ένωση μπορεί να αναλαμβάνει δράσεις υποστήριξης των εθνικών πολιτικών σε ό,τι αφορά την προστασία και βελτίωση της δημόσιας υγείας, τη βιομηχανία, τον πολιτισμό, την παιδεία, τη νεότητα, τον αθλητισμό, την επαγγελματική κατάρτιση, την πολιτική προστασία και τη διοικητική συνεργασία.
Ένα ευέλικτο πλαίσιο
Αν εγκριθεί από τα κράτη μέλη, αυτό το σχέδιο Συντάγματος θα αποτελέσει σταθμό στην ιστορία της Ένωσης για πολλές δεκαετίες. Επίσης, οι συντάκτες του κειμένου προέβλεψαν μια ρήτρα ευελιξίας για να υπάρχει η δυνατότητα διεξαγωγής απρόβλεπτων ενεργειών σε κοινοτικό επίπεδο, χωρίς να χρειάζεται αναθεώρηση του Συντάγματος. Για την προσφυγή σε αυτή τη ρήτρα θα χρειάζεται ομόφωνη απόφαση των κρατών μελών και έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Τέλος, στους τομείς όπου η Ένωση δεν διαθέτει αποκλειστικές αρμοδιότητες, τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίζουν "ενισχυμένες συνεργασίες", δηλαδή να αναλαμβάνουν ορισμένα από αυτά (τουλάχιστον το ένα τρίτο) ειδικές κοινές πολιτικές. Προς τούτο θα χρειάζεται η λήψη απόφασης με ειδική πλειοψηφία από το Συμβούλιο, κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής και ύστερα από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Ελάχιστες νέες πολιτικές
Οι εργασίες της Συνέλευσης δεν απέβλεπαν τόσο στη χάραξη νέων κοινών πολιτικών όσο στη βελτίωση της εφαρμογής των υφιστάμενων πολιτικών. Ειδικότερα, προτάθηκε να διπλασιασθεί ο αριθμός των τομέων στους οποίους θα εφαρμόζεται η συναπόφαση, δηλαδή το Συμβούλιο θα αποφασίζει με πλειοψηφία, ως συννομοθέτης με το Κοινοβούλιο (βλ. το σημείωμά μας για το "Θεσμικό σύστημα") . Ωστόσο, το σχέδιο Συντάγματος δημιουργεί νέες νομικές βάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινές πολιτικές στον τομέα του διαστήματος, του αθλητισμού, της πολιτικής προστασίας κατά των φυσικών καταστροφών ή των καταστροφών ανθρώπινης προέλευσης καθώς και της διοικητικής συνεργασίας για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου.
Το τμήμα ΙΙΙ του σχεδίου Συντάγματος, το οποίο αφορά τις συγκεκριμένες πολιτικές, αρχίζει με διατάξεις γενικής εφαρμογής, οι οποίες θα πρέπει να διέπουν όλες τις ευρωπαϊκές πολιτικές: καταπολέμηση των διακρίσεων, προαγωγή της ισότητας ανδρών και γυναικών, προστασία του περιβάλλοντος και των καταναλωτών. Επίσης, οι στόχοι της Ένωσης, οι οποίοι απαριθμούνται στην αρχή του συνταγματικού κειμένου, θα πρέπει να διαπνέουν το σύνολο των πολιτικών. Αναφέρονται ειδικότερα η αειφόρος ανάπτυξη, η ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη, η υψηλά ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς που τείνει στην πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, παρόλο που το κεφάλαιο για την απασχόληση δεν κάνει πλέον λόγο για "υψηλό επίπεδο απασχόλησης", κάτι που το ΕΚ αποδοκίμασε.
Η κοινή εξωτερική πολιτική, εκτός από τη θέσπιση "Υπουργού Εξωτερικών της Ένωσης", εμπλουτίζεται με μια ρήτρα αλληλεγγύης μεταξύ κρατών μελών σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης ή φυσικής καταστροφής. Οι λεγόμενες "αποστολές του Πέτερσμπεργκ" διευρύνονται. Στα καθήκοντα διατήρησης της ειρήνης και πρόληψης των συγκρούσεων προστίθενται κυρίως οι αποστολές αφοπλισμού και καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Συγκροτείται Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξοπλισμού και τα κράτη που επιθυμούν να αναλάβουν πιο δεσμευτικές υποχρεώσεις σε θέματα κοινής άμυνας μπορούν να δεσμευθούν για μια αμοιβαία προστασία σε περίπτωση επίθεσης. Το σχέδιο Συντάγματος προβλέπει επίσης τη δημιουργία ενός εθελοντικού σώματος ανθρωπιστικής βοήθειας.
Σε ό,τι αφορά το χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, οι πολιτικές για το άσυλο και τη μετανάστευση κατοχυρώνονται ως κοινές πολιτικές. Το κείμενο προβλέπει την προσέγγιση των ποινικών νομοθεσιών, ιδίως με στόχο την καταπολέμηση της διασυνοριακής εγκληματικότητας, και, όπως επιθυμούσε το Κοινοβούλιο, ανοίγει το δρόμο για τη θέσπιση Ευρωπαίου Εισαγγελέα αλλά υποβάλλοντας την απόφαση αυτή στην ομοφωνία των κρατών μελών.
|
