| Jaka jest rola Parlamentu Europejskiego? Jak w każdej demokracji Parlament sprawuje kontrolę nad władzą wykonawczą, nadzoruje wydatki z publicznej kasy i uchwala akty prawne. Jednak na początku istnienia Wspólnot wcale tak nie było. W kwestiach legislacyjnych zasięgano jedynie opinii Parlamentu Europejskiego, który wówczas nazywano po prostu Zgromadzeniem, a wydana przez niego opinia nie była w żadnym stopniu wiążąca. To rządy ustanawiały prawo na posiedzeniach Rady. Jednak z upływem czasu i wraz z pojawianiem się kolejnych traktatów kompetencje ustawodawcze deputowanych znacznie wzrosły: dzięki procedurze współdecydowania w wielu dziedzinach Parlament jest dziś współustawodawcą na równi z Radą.
Wizja władzy ustawodawczej zawarta w Traktacie Rzymskim z 1957 roku została wyrażona w podwójnej formule: Komisja proponuje, Rada decyduje. Już wtedy istniało zgromadzenie deputowanych, wybieranych w wyborach pośrednich, ale mieli oni niewielki wpływ na ustawodawstwo wspólnotowe. Obecnie inicjatywa legislacyjna nadal należy wyłącznie do Komisji Europejskiej, ale Rada i Parlament mogą się do niej zwrócić z formalnym wnioskiem o złożenie propozycji ustawodawczej. I, co najważniejsze, Parlament może odtąd wprowadzać znaczne zmiany w treści proponowanych tekstów legislacyjnych. W 1992 roku Traktat z Maastricht wprowadził procedurę współdecydowania, dotyczącą początkowo piętnastu dziedzin (rynek wewnętrzny, badania naukowe, ochrona środowiska, ochrona konsumentów, edukacja, ochrona zdrowia, itd), która stawiała Parlament na równi z Radą.
Traktaty z Amsterdamu i Nicei zwiększły ilość obszarów, będących przedmiotem procedury współdecydowania. W chwili obecnej procedurę tę stosuje się w około czterdziestu dziedzinach działalności Unii. W ten sposób wcześniejszy system podwójnej władzy ustawodawczej został zastąpiony przez trójkąt: Komisja nadal proponuje, ale decyzję podejmują wspólnie Rada i Parlament, i to w dziedzinach, które bezpośrednio dotyczą codziennego życia obywateli Unii.
Kolejne reformy zmierzają w kierunku demokracji parlamentarnej. Zgodnie z projektem Konwentu w sprawie przyszłości Unii Europejskiej procedura współdecydowania będzie dotyczyła około 80 dziedzin, takich jak polityka azylowa i imigracyjna, kontrola graniczna, współpraca sądownicza w sprawach karnych, współpraca policyjna, kultura, ochrona cywilna, itd. W tych dziedzinach Rada będzie podejmowała decyzje większością głosów. Jedynie kwestie dotyczące porządku konstytucyjnego państw członkowskich i tak wrażliwe kwestie, jak podatki, pewne aspekty polityki społecznej, czy wreszcie polityka zagraniczna i obronna, nie będą podlegały tej zasadzie.
Procedura współdecydowania - jak to działa?
Komisja Europejska - odpowiedzialna za wprowadzanie w życie postanowień traktatów, realizację wspólnych polityk oraz prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego - stanowi źródło wszelkich propozycji ustawodawczych, które przedkłada jednocześnie Parlamentowi i Radzie.
Po rozpatrzeniu propozycji przez komisję parlamentarną Parlament wydaje najpierw opinię w pierwszym czytaniu, uchwalając ją przez głosowanie zwykłą większością głosów na posiedzeniu plenarnym. W większości przypadków Parlament zgłasza poprawki do propozycji Komisji. Ta z kolei uchwala ich przyjęcie w całości bądź tylko w części i przedkłada zmienioną propozycję Radzie.
Jeżeli Rada zatwierdzi te poprawki kwalifikowaną większością głosów (za wyjątkiem dziedzin, w których konieczne jest głosowanie jednomyślne, takich jak kultura, swobodny przepływ osób, ubezpieczenie społeczne, itd.), propozycja zostaje przyjęta. W przeciwnym razie Rada przyjmuje w pierwszym czytaniu "wspólne stanowisko". Od momentu, gdy wspólne stanowisko Rady zostanie przekazane Parlamentowi, deputowani mają trzy miesiące na ponowne wydanie opinii.
Do przyjęcia tekstu w drugim czytaniu, z nowymi poprawkami lub bez, jest wymagane poparcie bezwzględnej większości wszystkich deputowanych, czyli 314 na 626 deputowanych Parlamentu kończącego obecną kadencję.
W razie, gdy Parlament zatwierdzi bez zastrzeżeń wspólne stanowisko (lub nie wypowie się w ciągu trzech miesięcy), akt zostaje niezwłocznie przyjęty. Natomiast, jeśli wspólne stanowisko zostanie odrzucone przez Parlament, procedura zostaje natychmiast zakończona i akt nie zostaje przyjęty.
Jednak w większości przypadków Parlament przyjmuje poprawki do wspólnego stanowiska, po czym Komisja wydaje o nich swoją opinię, a następnie tekst ponownie wraca do Rady w postaci poprawionej propozycji Komisji. Na tym etapie Rada przyjmuje poprawki Parlamentu kwalifikowaną większością głosów, chyba, że są to poprawki, do których Komisja ustosunkowała się negatywnie i wtedy Rada, aby móc je przyjąć, musi głosować jednomyślnie. Akt zostaje przyjęty, jeśli Rada, najpóźniej w trzy miesiące po jego otrzymaniu, zatwierdzi wszystkie poprawki Parlamentu.
Natomiast jeśli Rada ich nie zatwierdzi, konieczne staje się odwołanie do procedury pojednawczej. Zostaje powołany komitet pojednawczy, osobny dla każdej propozycji legislacyjnej, którego skład opiera się na zasadzie równego udziału: 15 reprezentantów lub członków Rady i 15 deputowanych PE, w gronie których znajduje się z urzędu jeden z wiceprzewodniczących PE oraz sprawozdawca i przewodniczący właściwej komisji parlamentarnej. Komisja Europejska również uczestniczy w debatach komitetu w celu zbliżenia stanowisk. Najczęściej bywa tak, że komitetowi pojednawczemu udaje się wypracować wspólny projekt, który ponownie zostaje przedłożony do zatwierdzenia Radzie i Parlamentowi. W trzecim czytaniu Rada przyjmuje akt kwalifikowaną większością głosów, a Parlament zwykłą większością głosów. Akt zostaje przyjęty, jeżeli i Rada i Parlament zatwierdzą wspólny projekt tekstu. W przeciwnym razie, jeśli po upływie wyznaczonego terminu, jedna z instytucji nie przyjmie tekstu, procedura zostaje zakończona i akt zostaje uznany za "nieprzyjęty".
Od wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego w maju 1999 roku (na kilka tygodni przed rozpoczęciem obecnej kadencji) około 300 procesów legislacyjnych zostało przeprowadzonych według procedury współdecydowania. Jedna czwarta z nich została zakończona w pierwszym czytaniu, a ponad połowa w drugim. Nieco mniej niż jedna czwarta procesów legislacyjnych zostaje objęta postępowaniem pojednawczym, przy czym stosunek ten wciąż ulega zmniejszeniu dzięki nieformalnym kontaktom i trójstronnemu dialogowi pomiędzy wszystkimi trzema instytucjami, mającym na celu osiąganie kompromisów na etapie wcześniejszym niż postępowanie pojednawcze. W trzech przypadkach, dotychczas, kompromisy osiągnięte w postępowaniu pjednawczym zostały odrzucone przez plenum Parlementu: w sprawie opatentowania wynalazków biotechnologicznych (marzec 1995), w kwestii "publicznych ofert kupna" (przejęcia spółek - lipiec 2001) oraz w sprawie liberalizacji usług portowych (listopad 2003). W dziedzinie "publicznych ofert kupna", Komisja stworzyła projekt nowej dyrektywy, która o wiele lepiej odzwieciedlała punkt widzenia Parlamentu (patrz: nasz tekst na temat usług finansowych).
Pozostałe procedury
Procedurę konsultacji, często wykorzystywaną na początku istnienia Wspólnoty, stosuje się obecnie tylko w odniesieniu do wrażliwych kwestii, które wymagają jednomyślnej decyzji Rady (podatki, polityka przemysłowa, polityka przestrzenna), jak również w dwóch dziedzinach, w których Rada decyduje kwalifikowaną większością głosów (polityka rolna i polityka konkurencji). Parlament nie może zablokować przyjęcia przez Radę przygotowywanego tekstu legislacyjnego, ani narzucić w nim żadnych zmian. Jednak Komisja może uwzględnić opinię deputowanych i zmienić treść propozycji. Wówczas Rada, jeśli chce wprowadzić do niej zmiany, musi przegłosować je jednomyślnie.
Procedura współpracy wprowadzona w 1987 roku przez Jednolity Akt Europejski, mająca na celu wzmocnienie roli Parlamentu, pozostawiała niemniej ostatnie słowo Radzie. Jeżeli Parlament odrzuci wspólne stanowisko Rady, może ona je przyjąć wyłącznie jednomyślnie. Jeśli Parlament wniesie poprawkę do propozycji, Komisja musi ją przeformułować, a Rada, aby zatwierdzić wniesione do niej zmiany, musi je przegłosować jednomyślnie. Wraz z rozpowszechnieniem procedury współdecydowania procedura współpracy prawie wyszła z użycia. Obecnie dotyczy ona jedynie ograniczonej liczby decyzji w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej.
Procedura zgody również została wprowadzona przez Jednolity Akt Europejski. Nakłada ona na Radę obowiązek uzyskania zgody Parlamentu na akcesję nowych państw oraz na podpisanie układów stowarzyszeniowych. Parlament może przyjąć lub odrzucić daną propozycję, ale nie może wnieść do niej poprawek. Podejmuje on decyzje bezwzględną większością głosów wszystkich deputowanych. Zastosowanie procedury zgody zostało rozszerzone przez Traktat z Maastricht na jednolite prawo wyborcze oraz na prawo swobodnego przemieszczania się i prawo pobytu, jak również na postanowienia dotyczące funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Traktat Amsterdamski przewiduje także stosowanie tej procedury przy wymierzaniu sankcji w razie rażącego i trwałego łamania praw podstawowych przez państwo członkowskie.
|
