| Unia Europejska nie jest federacja stworzona na wzór Stanów Zjednoczonych. Nie jest ona równiez organizacja oparta na wspólpracy miedzyrzadowej, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych. Jest jedyna w swoim rodzaju organizacja o charakterze politycznym, prawnym i instytucjonalnym. Panstwa wchodzace w sklad UE zachowuja swa suwerennosc i jednoczesnie prowadza wspólne polityki. Stworzyly one instytucje majace na celu wyznaczenie i realizacje tych polityk. Ponizej krótki opis najwazniejszych instytucji.
Podstawa funkcjonowania UE jest trójkat instytucjonalny: Komisja, Rada i Parlament Europejski. Rola Komisji, bedacej prawdziwym ponadnarodowym organem zgodnie z Traktatem EWWiS, zmniejszyla sie wraz z podpisaniem Traktatu EWG. Dzis pozostaje ona jednak sila napedzajaca proces integracji europejskiej. To przede wszystkim Komisja ma prawo inicjatywy ustawodawczej i budzetowej: Komisja opracowuje projekty. Natomiast Rada reperezentujaca rzady Panstw Czlonkowskich oraz Parlament reprezentujacy obywateli podejmuja decyzje. W rzeczywistosci obie instytucje dziela kompetencje ustawodawcze i budzetowe. Z czasem do pierwotnej trójki dolaczyla Rada Europejska, która kieruje zyciem wspólnotowym.
Rada Europejska
Odbywajace sie od 1961 roku spotkania szefów panstw i rzadów EWG mialy nieformalny charakter. W 1974 roku postanowiono nadac tym "szczytom" wieksza role i bardziej regularny charakter. Wtedy to powolano Rade Europejska, której spotkania mialy odbywac sie dwa razy w roku oraz dostarczac niezbednych dla rozwoju Unii impulsów i ustalac ogólne cele polityczne tego rozwoju. Sama Rada Europejska nie ma uprawnien ustawodawczych. Przyjmowane przez nia stanowisko ustalane jest na zasadzie konsensusu. Jej wnioski nie maja jak dotad charakteru prawnego, niemniej jednak nadaja kierunek pracom UE regularnie wzywajac pozostale instytucje do podejmowania konkretnych dzialan.
W sklad Rady Europejskiej wchodza szefowie panstw i rzadów oraz przewodniczacy Komisji. Zgodnie z przyjetym zwyczajem, przewodniczacy Parlamentu jest gospodarzem Rady Europejskiej, do której zwraca sie na poczatku kazdego spotkania. Obecnie prezydencja Rady Europejskiej przypada panstwu sprawujacemu pólroczna prezydencje Rady Ministrów. Jednakze projekt Konstytucji przygotowany w 2003 r. przez Konwent w sprawie przyszlosci Unii Europejskiej przewiduje dluzszy okres prezydencji: przewodniczacy Rady Europejskiej bedzie wybierany przez szefów panstw i rzadów, wiekszoscia glosów, na dwu i pól letnia kadencje (zob. tekst informacyjny o Konwencie).
Rada Europejska zbiera sie obecnie cztery razy w roku. W ostatnich dwóch latach, spotkania odbywaly sie na przemian w Brukseli i w Panstwie Czlonkowskim sprawujacym pólroczna prezydencje. Poczawszy od dnia 1 maja 2004 r. wszystkie spotkania odbywac sie beda w Brukseli.
Rada Ministrów
Rade tworza ministrowie poszczególnych Panstw Czlonkowskich. To tutaj konfrontowane sa narodowe stanowiska dotyczace podejmowanych decyzji. Rada wraz z Parlamentem sa dwoma organami majacymi uprawnienia ustawodawcze i budzetowe. Ponadto Rada ma równiez kompetencje wykonawcze. Do 2002 roku spotkania Rady odbywaly sie w szesnastu róznych skladach, w zaleznosci od dziedziny. Zdecydowano jednak ograniczyc ich ilosc do dziewieciu: spraw ogólnych i stosunków zewnetrznych; spraw gospodarczych i finansowych; wymiaru sprawiedliwosci i spraw wewnetrznych; zatrudnienia, polityki spolecznej, zdrowia i konsumentów; konkurencji; transportu, telekomunikacji i energii; rolnictwa i rybolówstwa; srodowiska; edukacji, mlodziezy i kultury.
Rada ma swoja siedzibe w Brukseli, lecz w kwietniu, czerwcu i pazdzierniku zbiera sie w Luksemburgu. Panstwa Czlonkowskie przejmuja kolejno, co pól roku, prezydencje, której porzadek do roku 2006 jest nastepujacy: Irlandia i Holandia w 2004 r., Luksemburg i Wielka Brytania w 2005 r., Austria i Finlandia w 2006 r. Projekt Konstytucji przewiduje dluzszy - roczny - okres prezydencji, której porzadek ma byc przyjety jednomyslnie przez Rade Europejska, na podstawie systemu równej rotacji pomiedzy Panstwami Czlonkowskimi.
Rada podejmuje decyzje wiekszoscia kwalifikowana, o ile przepisy (w sprawie np. systemu podatkowego lub innych kwestii spolecznych) nie stanowia inaczej. Obecnie glosy Panstw Czlonkowskich sa wazone w zaleznosci od wskaznika demograficznego, proporcjonalnie malejaco poczawszy od 10 glosów dla panstw o najwiekszej liczbie ludnosci (Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Wlochy) do 2 glosów dla panstw o najmniejszej liczbie ludnosci (Cypr, Luksemburg i Malta). Poczawszy od dnia 1 maja 2004 r., jedynie na okres kilku miesiecy, w Radzie przy 25 Panstwach Czlonkowskich minimalna liczba glosów konieczna do uzyskania wiekszosci kwalifikowanej bedzie wynosic 88 z calkowitej liczby 124 glosów.
Zgodnie z Traktatem Nicejskim, od dnia 1 listopada 2004 r. system wazenia glosów bedzie zmieniony na korzysc najwiekszych Panstw Czlonkowskich, które beda mialy od tego dnia tylko po jednym komisarzu. Wedlug nowego systemu wazenia glosów najwieksze panstwa otrzymaja po 29 glosów, Hiszpania i Polska po 27, Holandia 13, itd. az do Malty z 3 glosami; ogólem 321 glosów podzielonych pomiedzy 25 Panstw Czlonkowskich, przy minimalnej liczbie glosów wymaganych do uzyskania wiekszosci kwalifikowanej wynoszacej 232.
Projekt Konstytucji proponuje zastapienie tego skomplikowanego systemu duzo prostszym systemem podwójnej wiekszosci: wiekszosc kwalifikowana bedzie uzyskana, gdy polowa Panstw Czlonkowskich reprezentujacych co najmniej 60% ludnosci opowie sie za podjeciem decyzji. To glównie w tej kwestii Rada Europejska nie osiagnela porozumienia podczas spotkania w Brukseli w grudniu 2003 r.
Komisja Europejska
Komisja jest niezaleznym politycznie organem kolegialnym, który reprezentuje interes ogólnoeuropejski. Mimo wzrostu znaczenia Rady Europejskiej Komisja pozostaje sila napedzajaca system instytucjonalny UE. Komisja ma wylaczne prawo inicjatywy legislacyjnej, a w niektórych dziedzinach, jak na przyklad polityka konkurencji, posiada kompetencje ponadnarodowe. Komisja stoi na strazy traktatów i z tego tytulu moze zaskarzyc Panstwa Czlonkowskie przed Trybunalem Sprawiedliwosci, jesli nie wywiazuja sie one ze swych zobowiazan. Odpowiedzialna jest ona równiez za wykonywanie decyzji Parlamentu i Rady oraz za wykonywanie budzetu. W dziedzinach takich jak konkurencja, handel zagraniczny czy polityka rolna Komisja posiada równiez indywidualne uprawnienia, jak na przyklad nalozenie grzywny na dane przedsiebiorstwo lub prowadzenie negocjacji na forum Swiatowej Organizacji Handlu (WTO).
Termin "Komisja" odnosi sie zarówno do stalej administracji majacej za zadanie realizacje powierzonych jej zadan, jak i do organu politycznego, którym jest kolegium komisarzy z siedziba w Brukseli. Kadencja komisarzy trwa 5 lat i odpowiada kadencji Parlamentu, którego jednym z pierwszych zadan jest wlasnie nadanie uprawnien przewodniczacemu Komisji oraz kolegium komisarzy. Komisarze desygnowani sa przez Panstwa Czlonkowskie, ale z zasady sa od nich niezalezni. Kolegium jest natomiast odpowiedzialne przed Parlamentem, który jest uprawniony do odwolania go poprzez uchwalenie wotum nieufnosci (co nigdy nie mialo miejsca).
Czesto uwaza sie, ze liczba komisarzy warunkuje sprawnosc funkcjonowania kolegium. Dotychczas najwieksze Panstwa Czlonkowskie mialy po dwóch komisarzy, a pozostale po jednym, czyli w sumie Komisja "Pietnastki" liczyla dwudziestu czlonków. Wraz z rozszerzeniem, od 1 maja 2004 roku, przybedzie po jednym komisarzu z kazdego nowego kraju, czyli ich laczna liczba wzrosnie do 30. W nowej Komisji, która rozpocznie kadencje w listopadzie 2004 roku, kazde Panstwo Czlonkowskie bedzie mialo po jednym komisarzu, czyli lacznie bedzie ona liczyla 25 czlonków. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego, gdy Unia bedzie liczyc 27 Panstw Czlonkowskich, maksymalna liczba komisarzy musi byc mniejsza niz 27. Zgodnie z projektem Konstytucji liczba komisarzy posiadajacych prawo glosowania w 2009 roku wyniesie 15, w tym przewodniczacy oraz (przyszly) Minister Spraw Zagranicznych. Natomiast liczba komisarzy bez prawa glosowania pozostalaby nieokreslona. Podzial na dwie "kategorie" komisarzy bedzie sie odbywac na podstawie systemu równej rotacji pomiedzy Panstwami Czlonkowskimi.
Parlament Europejski
Bez watpienia na przestrzeni ostatnich dziesiecioleci, a zwlaszcza po pierwszych bezposrednich wyborach w 1979 roku, w trójkacie instytucjonalnym najbardziej zwiekszyly sie uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Wraz z rozpowszechnieniem procedury wspóldecydowania, która zgodnie z projektem Konstytucji obejmie jeszcze wiekszy obszar, Parlament stal sie wspólustawodawca na równi z Rada. Jesli porównalibysmy model wspólnotowy z klasycznymi systemami federalnymi, Parlament bylby odpowiednikiem Izby Ludowej, a Rada Izby Stanów.
Parlament konczacy obecna kadencje liczy 626 poslów. Wraz z rozszerzeniem UE i wprowadzeniem nowego podzialu miejsc po wyborach z 13 czerwca 2004 r. Parlament bedzie liczyl 732 poslów. Projekt Konstytucji przewiduje maksymalna ilosc 736 poslów i przyznaje najmniejszym Panstwom Czlonkowskim minimalna ilosc 4 poslów.
Parlament Europejski ma swoja siedzibe w Strasburgu, gdzie dwanascie razy w roku odbywaja sie czterodniowe sesje plenarne. Posiedzenia komisji i grup politycznych Parlamentu oraz dodatkowe sesje plenarne odbywaja sie w Brukseli. Natomiast w Brukseli i Luksemburgu znajduja sie biura administracyjne Parlamentu.
(Osiem z tekstów informacyjnych przygotowanych przez nas z mysla o wyborach europejskich zawiera szczególowe informacje dotyczace glównych kompetencji i funkcjonowania Parlamentu Europejskiego.)
Pozostale instytucje i organy UE
Obok instytucji politycznych, system instytucjonalny Unii tworza równiez inne liczne organy. Trybunal Sprawiedliwosci z siedziba w Luksemburgu ma za zadanie zapewnic poszanowanie prawa wspólnotowego. Rozpatruje skargi wnoszone przez instytucje UE. Nie nalezy mylic go z Europejskim Trybunalem Praw Czlowieka przy Radzie Europy z siedziba w Strasburgu. Trybunal Obrachunkowy jest kolejna instytucja, której siedziba znajduje sie w Luksemburgu. Jego zadaniem jest czuwanie nad wlasciwym zarzadzaniem finansami UE. Rzecznik Praw Obywatelskich ma swoja siedzibe w Strasburgu i czuwa nad poszanowaniem interesów obywateli przez instytucje UE (zob. tekst o obywatelstwie europejskim).
Europejski Bank Centralny jest jedna z instytucji finansowych, odpowiedzialna za okreslanie ram i realizacje polityki monetarnej w strefie euro. Siedziba banku znajduje sie we Frankfurcie (zob. tekst informacyjny o demokratycznej kontroli EBC). Natomiast Europejski Bank Inwestycyjny, finansujacy europejskie projekty inwestycyjne, ma swoja siedzibe w Luksemburgu.
W Brukseli znajduja sie siedziby dwóch organów doradczych: Komitetu Ekonomiczno-Spolecznego reprezentujacego organizacje gospodarcze, spoleczne i obywatelskie UE oraz Komitetu Regionów reprezentujacego stanowiska spolecznosci regionalnych i lokalnych.
W ramach Unii funkcjonuje równiez pietnascie wyspecjalizowanych agencji, których siedziby znajduja sie w wiekszosci z Panstw Czlonkowskich. Agencje te sa odpowiedzialne za konkretne zadania techniczne, naukowe lub zwiazane z zarzadzaniem np. w dziedzinie srodowiska, leków lub bezpieczenstwa zywnosci.
|
