Polityka innowacyjności

Innowacje odgrywają coraz większą rolę w naszej gospodarce. Oprócz korzyści, jakie niosą konsumentom i pracownikom w UE, niezwykle sprzyjają tworzeniu lepszych miejsc pracy, budowaniu bardziej ekologicznego społeczeństwa i poprawie jakości naszego życia. Mają również kluczowe znaczenie dla utrzymania konkurencyjności UE na rynkach światowych. Polityka innowacyjności stanowi łącznik pomiędzy polityką dotyczącą badań i rozwoju technologicznego a polityką przemysłową oraz umożliwia stworzenie warunków sprzyjających wprowadzaniu pomysłów na rynek.

Podstawa prawna

Art. 173 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który stanowi, że „Unia i państwa członkowskie czuwają nad zapewnieniem warunków niezbędnych dla konkurencyjności przemysłu Unii”.

Art. 179–190 TFUE regulują unijną politykę w zakresie badań naukowych i rozwoju technologicznego oraz politykę kosmiczną. Głównym instrumentem polityki w zakresie badań i rozwoju technologicznego jest wieloletni program ramowy, w którym określono cele, priorytety oraz pakiet pomocy finansowej. Parlament Europejski i Rada przyjmują ramowe programy w zakresie badań i rozwoju technologicznego zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po zasięgnięciu opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

Cele

Znaczenie polityki innowacyjności jest szeroko uznane. Jest ona ściśle powiązana z innymi politykami UE, np. dotyczącymi zatrudnienia, konkurencyjności, klimatu, środowiska, przemysłu i energii. Rolą innowacji jest przekuwanie wyników badań na nowe i lepsze usługi i produkty w celu zachowania konkurencyjności na rynku światowym i poprawy jakości życia ludzi.

UE wydaje na badania i rozwój mniejszy odsetek rocznego PKB (2,3 % w 2020 r.) niż Stany Zjednoczone (3,45 % w 2020 r.) i Japonia (3,26 % w 2020 r.). Ponadto Europa boryka się z problemem drenażu mózgów, ponieważ najlepsi naukowcy i innowatorzy z UE przenoszą się do krajów oferujących im lepsze warunki pracy. Rynek UE pozostaje rozdrobniony i niedostatecznie sprzyja innowacjom. Aby odwrócić tę tendencję, UE opracowała projekt „Unii innowacji”, którego celem jest:

• przekształcenie UE w światowej klasy ośrodek badań naukowych;
• usunięcie przeszkód stojących na drodze do innowacji – takich jak kosztowne procedury patentowe, rozdrobnienie rynku, powolne opracowywanie norm i niedobór wykwalifikowanych pracowników – które uniemożliwiają szybkie wprowadzanie pomysłów na rynek;
• zrewolucjonizowanie metod współpracy sektora publicznego i prywatnego, zwłaszcza poprzez wdrożenie europejskich partnerstw innowacyjnych między instytucjami UE, władzami krajowymi i regionalnymi a przedsiębiorstwami.

Osiągnięcia

A. Unia innowacji

Unia innowacji była jedną z siedmiu inicjatyw przewodnich przewidzianych w ramach strategii „Europa 2020” na rzecz stworzenia inteligentnej i zrównoważonej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu. Ten projekt rozpoczęty przez Komisję w 2010 r. miał na celu poprawę warunków finansowania badań i innowacji w UE oraz dostępu do nich, aby umożliwić przełożenie innowacyjnych pomysłów na realne produkty i usługi, dzięki którym zwiększy się wzrost gospodarczy i liczba miejsc pracy. Celem Unii innowacji było utworzenie prawdziwego jednolitego europejskiego rynku innowacji, który będzie przyciągał innowacyjne firmy i przedsiębiorstwa. W tym celu zaproponowano wdrożenie różnych środków z zakresu ochrony patentowej, standaryzacji, zamówień publicznych i inteligentnych regulacji. Wdrożono już kilka instrumentów służących do monitorowania sytuacji w całej UE oraz oceny postępów, w tym:

• szczegółową unijną tablicę wyników innowacji w oparciu o 32 wskaźniki oraz europejski rynek wiedzy dla patentów i licencji. Europejska tablica wyników innowacji jest instrumentem opracowanym przez Komisję w ramach strategii lizbońskiej, umożliwiającym ocenę porównawczą wyników działań w zakresie innowacji państw członkowskich UE, innych państw europejskich i partnerów w regionie;
• Tablica wyników innowacji w regionach dzieli regiony UE na cztery grupy według poziomu innowacyjności: „liderzy innowacji”, „silni innowatorzy”, „umiarkowani innowatorzy” i „wschodzący innowatorzy”. Umożliwia to dokładniejsze zobrazowanie innowacyjności na szczeblu lokalnym.

Unia innowacji zaproponowała również środki mające na celu dokończenie budowy europejskiej przestrzeni badawczej w celu zapewnienia większej spójności między unijną i krajową polityką badawczą oraz usunięcie przeszkód w mobilności naukowców. W sektorze edukacji Komisja wspiera projekty związane z tworzeniem nowych programów nauczania umożliwiających zdobycie kwalifikacji z zakresu innowacji, których obecnie brakuje na rynku.

B. Programy „Horyzont 2020” i „Horyzont Europa”

Program „Horyzont 2020”, będący inicjatywą przewodnią strategii „Europa 2020”, mający na celu zapewnienie konkurencyjności UE na świecie, jest instrumentem finansowym na rzecz wdrożenia Unii innowacji. Chociaż „Horyzont 2020” był już 8. programem ramowym UE w dziedzinie badań (2014–2020), to pierwszym mającym na celu połączenie badań i innowacji. Program ten umożliwił zrealizowanie wielu zobowiązań przyjętych w ramach Unii innowacji. W 2013 r. Parlament przyjął wieloletnie ramy finansowe, w których przyznał na „Horyzont 2020” środki w wysokości 77 mld EUR (zgodnie z cenami z 2013 r.) Jednak w wyniku przyjęcia Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) w 2015 r. kwota ta została obniżona do 74,8 mld EUR.

W 2018 r. przeprowadzono okresową ocenę programu „Horyzont 2020”. Jej wyniki zostały wykorzystane do określenia podstaw struktury i treści programu „Horyzont Europa”, w sprawie którego opublikowano wniosek w 2018 r.

W reakcji na pandemię COVID-19 Komisja przedstawiła w czerwcu 2020 r. zmienione wnioski dotyczące obu aktów prawnych, aby umożliwić dodatkowe finansowanie programu „Horyzont Europa” za pośrednictwem Europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy (Next Generation EU). W lipcu 2020 r. Rada Europejska uzgodniła plan odbudowy dla Europy łączący WRF na lata 2021–2027 z funduszami, które mają zostać udostępnione za pośrednictwem Next Generation EU. Program „Horyzont Europa” został ustanowiony rozporządzeniem (UE) 2021/695, które określa cele programu, budżet na lata 2021–2027, formy finansowania unijnego oraz zasady przyznawania takiego finansowania. W odniesieniu do programu „Horyzont Europa” ostatecznie uzgodniono przydział środków budżetowych w wysokości 5,4 mld EUR z instrumentu Next Generation EU, w szczególności na wsparcie ekologicznej i cyfrowej odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19. Stanowi to część całkowitego budżetu programu „Horyzont Europa” w wysokości 95,5 mld EUR na lata 2021–2027. W 2022 r. Komisja zmieniła program prac programu „Horyzont Europa” na lata 2021–2022, zwiększając budżet, w tym na inicjatywę WomenTechEU, w celu wspierania kierowanych przez kobiety przedsiębiorstw typu start-up z zakresu zaawansowanych technologii i innych działań mających na celu zwiększenie potencjału innowacyjnego Europy.

C. Polityka spójności

Polityka spójności również koncentruje się na badaniach i innowacjach. W lepiej rozwiniętych regionach co najmniej 85 % środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na szczeblu krajowym jest przeznaczanych na cele związane z innowacjami, przy czym priorytetami na lata 2021–2027 są inwestycje w inteligentniejszą, bardziej ekologiczną, lepiej połączoną i bardziej społeczną Europę, która jest bliżej swoich obywateli.

D. Instrumenty finansowe

Unia innowacji miała również na celu stymulowanie inwestycji sektora prywatnego. W związku z tym zaproponowano między innymi zwiększenie unijnych inwestycji kapitału wysokiego ryzyka. Aby ułatwić dostęp do pożyczek na projekty badawczo-rozwojowe oraz uruchomić projekty demonstracyjne, Komisja, we współpracy z Grupą Europejskiego Banku Inwestycyjnego (Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i Europejski Fundusz Inwestycyjny), uruchomiła wspólną inicjatywę w ramach programu „Horyzont 2020”. Ta inicjatywa – „InnovFin – Fundusze unijne dla innowatorów” – składała się z szeregu zintegrowanych i uzupełniających się instrumentów finansowania i usług doradczych oferowanych przez Grupę EBI, obejmujących cały łańcuch wartości badań i innowacji, aby wspierać inwestycje wszystkich przedsiębiorstw, od najmniejszych do największych.

Ponadto w 2014 r. Komisja przedstawiła „Plan inwestycyjny dla Europy”, który ma pozwolić uwolnić inwestycje publiczne i prywatne w „gospodarkę realną” w wysokości co najmniej 315 mld EUR w okresie trzech lat podatkowych. EFIS był jednym z trzech filarów „Planu inwestycyjnego dla Europy” mającym na celu przezwyciężenie niedoskonałości rynku przez eliminowanie luk rynkowych i pozyskanie inwestycji prywatnych. Pomógł on finansować inwestycje strategiczne w kluczowych obszarach, takich jak infrastruktura, badania naukowe i innowacje, kształcenie, energia ze źródeł odnawialnych i efektywność energetyczna, a także finansowanie ryzyka dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) (2.4.2).

Wdrożony został również Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME), który ma koncentrować się na instrumentach finansowych i umożliwiać przedsiębiorstwom uzyskanie wsparcia przy wchodzeniu na rynek międzynarodowy.

E. Europejski Instytut Innowacji i Technologii

Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT) został utworzony w 2008 r. na mocy rozporządzenia (WE) nr 294/2008 zmienionego rozporządzeniem (UE) 2021/819. Ogólną misją instytutu jest zwiększenie konkurencyjności Europy, jej trwały wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy poprzez promowanie i wzmacnianie współpracy między wiodącymi organizacjami biznesowymi, edukacyjnymi i badawczymi. Jego celem jest również pobudzanie innowacji i przedsiębiorczości w Europie poprzez tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi kreatywnych i innowacyjnych pomysłów. EIT realizuje te cele głównie za pośrednictwem wspólnot innowacji, które skupiają ponad 1200 partnerów z sektora biznesu, badań naukowych i edukacji („trójkąt wiedzy”).

F. Rada ds. Innowacji

W 2017 r. Komisja utworzyła liczącą piętnastu członków grupę wysokiego szczebla zrzeszającą innowatorów, która pomogła określić postać Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC) w ramach wniosków Komisji dotyczących programu „Horyzont Europa” będącego następcą programu „Horyzont 2020”. Europejska Rada ds. Innowacji jest sztandarowym programem UE na rzecz innowacji mającym na celu identyfikowanie, rozwój i zwiększenie skali przełomowych innowacji, a w szczególności innowacji w dziedzinie najbardziej zaawansowanych technologii. Dysponuje ona budżetem w wysokości 10,1 mld EUR na wspieranie ich w całym cyklu życia, począwszy od wczesnych etapów badań po weryfikację poprawności projektu, transfer technologii oraz finansowanie i zwiększanie skali przedsiębiorstw typu start-up i MŚP. W 2021 r. Komisja podpisała protokół ustaleń między Europejską Radą ds. Innowacji a Europejskim Instytutem Innowacji i Technologii w celu zacieśnienia współpracy na rzecz wspierania najlepszych europejskich przedsiębiorców. W odpowiedzi na rosyjską wojnę napastniczą w Ukrainie Komisja przeznaczyła 20 mln EUR na wsparcie ukraińskich przedsiębiorstw typu start-up poprzez ukierunkowaną zmianę programu prac Europejskiej Rady ds. Innowacji na 2022 r.

G. Europejski plan na rzecz innowacji

W 2022 r. Komisja przyjęła nowy europejski plan na rzecz innowacji, w którym zaproponowała 25 konkretnych działań w pięciu obszarach priorytetowych: finansowanie scale-upów; umożliwianie innowacji poprzez przestrzenie doświadczalne i zamówienia publiczne; przyspieszenie i wzmocnienie innowacji w europejskich ekosystemach innowacji w całej UE; wspieranie, przyciąganie i zatrzymywanie talentów w dziedzinie zaawansowanych technologii; oraz udoskonalanie narzędzi kształtowania polityki. Celem jest uczynienie Europy liderem nowej fali innowacji wykorzystujących zaawansowane technologie, co wymaga przełomowych badań i rozwoju w połączeniu ze znacznymi inwestycjami kapitałowymi w celu sprostania pilnym wyzwaniom społecznym. Aby stale rozwijać strategiczne aspekty europejskiego planu innowacji, utworzono Europejską Radę Konsultacyjną ds. Innowacji jako platformę doradztwa i dyskusji na temat pojawiających się problemów z przedstawicielami wysokiego szczebla z europejskiego środowiska akademickiego i przemysłu.

W sprawozdaniu Komisji z 2022 r. dotyczącym wyników w zakresie nauki, badań naukowych i innowacji (SRIP) skoncentrowano się również na wynikach UE w zakresie innowacji w kontekście globalnym i zaproponowano środki mające na celu rozwiązanie takich kwestii, jak trudności w przyciąganiu i zatrzymywaniu talentów.

Rola Parlamentu Europejskiego

Parlament przyjął wiele rezolucji mających na celu wzmacnianie polityki innowacji w UE, w tym:

• rezolucję z 16 czerwca 2010 r. w sprawie strategii UE 2020. W tej rezolucji Parlament zdecydowanie poparł politykę poświęconą całemu sektorowi przemysłu i dążącą do stworzenia możliwie najlepszych warunków dla utrzymania i rozwoju silnej, konkurencyjnej i różnorodnej bazy przemysłowej w UE, i jednocześnie przejścia na zrównoważoną, energooszczędną gospodarkę;
• rezolucję z 12 maja 2011 r. w sprawie Unii innowacji: przekształcanie Europy po zakończeniu kryzysu na świecie;
• rezolucję z 26 października 2011 r. w sprawie Programu na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia. W tej rezolucji podkreślono znaczenie rozwoju bliższej współpracy instytutów badawczych i sektora przemysłu, a także zachęcania do promowania przedsiębiorstw przemysłowych, by inwestowały w badania i rozwój, a także udzielania wsparcia tym przedsiębiorstwom;
• rezolucję z 6 lipca 2016 r. w sprawie synergii na rzecz innowacyjności: europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, program ramowy „Horyzont 2020” oraz inne europejskie fundusze i programy unijne na rzecz innowacji;
• rezolucję z 25 listopada 2020 r. w sprawie nowej strategii przemysłowej dla Europy, w której Parlament podkreślił, że zapewnienie suwerenności i strategicznej autonomii UE wymaga konkurencyjnej bazy przemysłowej i ogromnych inwestycji w badania naukowe i innowacje w kluczowych technologiach prorozwojowych, innowacyjnych rozwiązaniach i kluczowych łańcuchach wartości;
• rezolucję z 6 kwietnia 2022 r. w sprawie globalnego podejścia do badań i innowacji: strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie, w której z zadowoleniem przyjęto komunikat Komisji w tej sprawie i podkreślono potrzebę rozwijania przez Unię wielostronnej współpracy opartej na zasadach, aby sprostać kluczowym globalnym wyzwaniom gospodarczym, społecznym i środowiskowym, w przypadku których badania naukowe i innowacje powinny odgrywać kluczową rolę;
• rezolucję z 22 listopada 2022 r. w sprawie wdrożenia Europejskiej Rady ds. Innowacji, w której Parlament wezwał Komisję do ponownej analizy wdrażania funduszu EIC w ramach programu „Horyzont Europa” oraz przedstawił zalecenia dotyczące skuteczniejszego wspierania przełomowych innowacji w Europie.

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (ITRE).

 

Kristi Polluveer

11-2023