Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο

Έως σήμερα, υπήρξαν έξι πολυετή δημοσιονομικά πλαίσια (ΠΔΠ), μεταξύ άλλων για την περίοδο 2021-2027. Η Συνθήκη της Λισαβόνας μετέτρεψε το ΠΔΠ από διοργανική συμφωνία σε κανονισμό. Το ΠΔΠ, το οποίο θεσπίζεται για περίοδο τουλάχιστον πέντε ετών, έχει στόχο να διασφαλίζει ότι οι δαπάνες της ΕΕ εξελίσσονται ομαλά και εντός των ορίων των ιδίων πόρων της. Καθορίζει τις διατάξεις με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνεται ο ετήσιος προϋπολογισμός της ΕΕ. O κανονισμός για το ΠΔΠ καθορίζει ανώτατα όρια δαπανών για ευρείες κατηγορίες δαπανών, τα αποκαλούμενα κονδύλια. Μετά τις από 2ας Μαΐου 2018 αρχικές προτάσεις της και στον απόηχο της έξαρσης COVID-19, η Επιτροπή πρότεινε, στις 27 Μαΐου 2020, σχέδιο ανάκαμψης (NextGenerationEU) που περιλάμβανε αναθεωρημένες προτάσεις για το ΠΔΠ 2021-2027 και τους ιδίους πόρους, καθώς και τη δημιουργία ενός μέσου ανάκαμψης ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ (σε τιμές του 2018). Η δέσμη εγκρίθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2020 σε συνέχεια διοργανικών διαπραγματεύσεων. Υπό το φως των νέων εξελίξεων, το ΠΔΠ αναθεωρήθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 και ακολούθως, σε μεγαλύτερο βαθμό, τον Φεβρουάριο του 2024.

Νομική βάση

• Άρθρο 312 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)·
• κανονισμός (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2093 του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2020, για τον καθορισμό του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για τα έτη 2021-έως 2027·
• κανονισμός (ΕΕ) 2020/2094 του Συμβουλίου, της 14ης Δεκεμβρίου 2020, σχετικά με τη θέσπιση Μέσου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη στήριξη της ανάκαμψης μετά την κρίση της νόσου COVID-19·
• διοργανική συμφωνία, της 16ης Δεκεμβρίου 2020, μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη συνεργασία σε δημοσιονομικά θέματα και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, καθώς και τους νέους ιδίους πόρους, συμπεριλαμβανομένου ενός οδικού χάρτη για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων.

Ιστορικό

Κατά τη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκε συγκρουσιακό κλίμα στις σχέσεις μεταξύ των θεσμικών οργάνων λόγω μιας αυξανόμενης αναντιστοιχίας ανάμεσα στους διαθέσιμους πόρους και τις πραγματικές δημοσιονομικές ανάγκες. Η έννοια του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου αναπτύχθηκε προκειμένου να αμβλυνθεί η διαμάχη, να ενισχυθεί η δημοσιονομική πειθαρχία και να βελτιωθεί η εκτέλεση μέσω καλύτερου σχεδιασμού. Η πρώτη διοργανική συμφωνία για τον σκοπό αυτόν συνήφθη το 1988. Περιλάμβανε τις δημοσιονομικές προοπτικές για την περίοδο 1988-1992, γνωστές ως δέσμη Delors Ι, οι οποίες είχαν στόχο να παράσχουν τους αναγκαίους πόρους για τη δημοσιονομική υλοποίηση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης. Στις 29 Οκτωβρίου 1993 συνήφθη νέα διοργανική συμφωνία και συμφωνήθηκαν οι δημοσιονομικές προοπτικές για την περίοδο 1993-1999 (δέσμη Delors ΙΙ), πράγμα που επέτρεψε να διπλασιαστούν τα κονδύλια των διαρθρωτικών ταμείων και να αυξηθεί το ανώτατο όριο των ιδίων πόρων (1.4.1). Η τρίτη διοργανική συμφωνία σχετικά με τις δημοσιονομικές προοπτικές για την περίοδο 2000-2006, γνωστή και ως Ατζέντα 2000, υπογράφηκε στις 6 Μαΐου 1999, ένας δε από τους κυριότερους στόχους της ήταν η διασφάλιση των αναγκαίων πόρων για τη χρηματοδότηση της διεύρυνσης. Η τέταρτη διοργανική συμφωνία, η οποία κάλυπτε την περίοδο 2007-2013, συνήφθη στις 17 Μαΐου 2006.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας μετέτρεψε το ΠΔΠ από διοργανική συμφωνία σε κανονισμό του Συμβουλίου, ο οποίος έπρεπε να εγκριθεί με ομοφωνία, υπόκειται δε στην έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο πλαίσιο ειδικής νομοθετικής διαδικασίας. Πέραν από τον καθορισμό των «ποσών των ανώτατων ετήσιων ορίων των πιστώσεων για αναλήψεις υποχρεώσεων ανά κατηγορία δαπανών και του ετήσιου ανώτατου ορίου των πιστώσεων για πληρωμές», το άρθρο 312 ΣΛΕΕ αναφέρει ότι το ΠΔΠ πρέπει επίσης να προβλέπει «οποιαδήποτε άλλη διάταξη απαιτείται για την ομαλή διεξαγωγή της ετήσιας διαδικασίας του προϋπολογισμού».

Το πέμπτο ΠΔΠ, που καλύπτει την περίοδο 2014-2020, ήταν το πρώτο όπου σημειώθηκε μείωση, σε πραγματικές τιμές, των συνολικών ποσών. Μία από τις προϋποθέσεις του Κοινοβουλίου για την αποδοχή του ΠΔΠ ήταν, επομένως, να πραγματοποιηθεί υποχρεωτική ενδιάμεση αναθεώρηση, που θα του επέτρεπε να επαναξιολογήσει και να προσαρμόσει τις δημοσιονομικές ανάγκες στη διάρκεια της περιόδου του ΠΔΠ, εάν χρειαζόταν. Επίσης, η συμφωνία εξασφάλισε, μεταξύ άλλων, μεγαλύτερη ευελιξία ώστε να καταστούν δυνατές η πλήρης αξιοποίηση των προγραμματισμένων ποσών και η διαμόρφωση μιας εικόνας της πορείας προς ένα πραγματικό σύστημα ιδίων πόρων για την ΕΕ. Στις 20 Ιουνίου 2017 εγκρίθηκε αναθεωρημένο ΠΔΠ για την περίοδο 2014-2020, με πρόσθετη στήριξη για μέτρα σχετικά με τη μετανάστευση, την απασχόληση και την ανάπτυξη. Επίσης ενισχύθηκαν ο Μηχανισμός Ευελιξίας και το αποθεματικό επείγουσας βοήθειας, ώστε να μπορούν να μεταφερθούν περαιτέρω πόροι μεταξύ γραμμών του προϋπολογισμού και μεταξύ ετών, προκειμένου να είναι δυνατή η αντίδραση σε απρόβλεπτα γεγονότα και σε νέες προτεραιότητες.

Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027

Στις 2 Μαΐου 2018, η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετικές προτάσεις σχετικά με ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027. Η πρόταση της Επιτροπής ανερχόταν σε 1.134,6 δισεκατομμύρια ευρώ (σε τιμές του 2018) σε πιστώσεις αναλήψεων υποχρεώσεων, ποσό που συνιστά το 1,11 % του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ) της ΕΕ των 27. Περιλάμβανε αυξήσεις για τη διαχείριση των συνόρων, τη μετανάστευση, την ασφάλεια, την άμυνα, την αναπτυξιακή συνεργασία, και την έρευνα. Πρότεινε περικοπές, ειδικότερα για την πολιτική συνοχής και τη γεωργική πολιτική. Η συνολική αρχιτεκτονική επρόκειτο να εξορθολογιστεί (από 58 σε 37 προγράμματα δαπανών), η Επιτροπή δε πρότεινε ένα σύνολο ειδικών μέσων εκτός των ανώτατων ορίων του ΠΔΠ, για τη βελτίωση της ευελιξίας στην κατάρτιση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Προβλεπόταν, εξάλλου, να ενσωματωθεί το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης (ΕΤΑ) στο ΠΔΠ. Η Επιτροπή πρότεινε επίσης να εκσυγχρονιστεί το σκέλος των εσόδων, με την εισαγωγή διαφόρων νέων κατηγοριών ιδίων πόρων.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψηφίσματα σχετικά με το ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027, στις 14 Μαρτίου 2018 και στις 30 Μαΐου 2018. Στις 14 Νοεμβρίου 2018, το Κοινοβούλιο αποσαφήνισε περαιτέρω τη διαπραγματευτική εντολή του, μεταξύ άλλων με την τροποποίηση του σχεδίου κανονισμού για το ΠΔΠ και της προτεινόμενης διοργανικής συμφωνίας, και με την κατάρτιση πίνακα με αναλυτικά αριθμητικά στοιχεία ανά τομέα και πρόγραμμα. Διευκρίνισε ότι το ανώτατο όριο του ΠΔΠ για τις αναλήψεις υποχρεώσεων θα πρέπει να αυξηθεί από 1,0 % (για την ΕΕ των 28) σε 1,3 % του ενωσιακού ΑΕΕ (για την ΕΕ των 27), ήτοι 1.324 δισεκατομμύρια ευρώ (σε τιμές του 2018), που συνιστά αύξηση κατά 16,7 % σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής. Θα πρέπει να παραμείνουν αμετάβλητα σε πραγματικούς όρους τα κονδύλια για την κοινή γεωργική πολιτική και την πολιτική συνοχής, ενώ θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω διάφορες προτεραιότητες, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων «Ορίζων Ευρώπη», Erasmus+ και LIFE· θα πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα «Εγγύηση για τα Παιδιά» (5,9 δισεκατομμύρια ευρώ) και ένα νέο Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης (4,8 δισεκατομμύρια ευρώ)· θα πρέπει να υπερτετραπλασιαστεί (σε πάνω από 12 δισεκατομμύρια ευρώ) η χρηματοδότηση για τους αποκεντρωμένους οργανισμούς που ασχολούνται με τη διαχείριση της μετανάστευσης. Θα πρέπει η συνεισφορά του προϋπολογισμού της ΕΕ στην επίτευξη των στόχων για το κλίμα να οριστεί σε 25 % τουλάχιστον των δαπανών του ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027, να εφαρμοστεί στους σχετικούς τομείς πολιτικής και να αυξηθεί σε 30 % το αργότερο έως το 2027. Θα πρέπει να είναι υποχρεωτική η ενδιάμεση αναθεώρηση του ΠΔΠ.

Στις 30 Νοεμβρίου 2018 και στις 5 Δεκεμβρίου 2019, το Συμβούλιο δημοσίευσε σχέδιο «διαπραγματευτικού πλαισίου», το οποίο κάλυπτε επίσης οριζόντια και τομεακά ζητήματα που ενέπιπταν κανονικά στο πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων δαπανών τα οποία υπόκεινται στη συνήθη νομοθετική διαδικασία (κάτι που επικρίθηκε από το Κοινοβούλιο, για παράδειγμα στις παραγράφους 14 έως 16 του ψηφίσματός του της 10ης Οκτωβρίου 2019). Το Συμβούλιο τάχθηκε υπέρ ενός ΠΔΠ συνολικού ύψους 1.087 δισεκατομμυρίων ευρώ σε πιστώσεις αναλήψεων υποχρεώσεων, σε τιμές του 2018 (1,07 % του ΑΕΕ της ΕΕ των 27), ποσό πολύ χαμηλότερο από τις προσδοκίες του Κοινοβουλίου.

Στις 10 Οκτωβρίου 2019 και στις 13 Μαΐου 2020, μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές, το Κοινοβούλιο επικαιροποίησε την εντολή του και ζήτησε από την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση για σχέδιο έκτακτης ανάγκης για το ΠΔΠ, ώστε να υπάρχει δίχτυ ασφαλείας για την προστασία των δικαιούχων των προγραμμάτων της ΕΕ σε περίπτωση που χρειαστεί να παραταθεί το τρέχον ΠΔΠ, λαμβανομένης υπόψη της διαφωνίας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Παράλληλα, στις 14 Ιανουαρίου 2020, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης ως πρόσθετο στοιχείο της δέσμης προτάσεων για το ΠΔΠ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Μετά την κρίση COVID-19 και τις σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις των αναγκαίων περιορισμών, η Επιτροπή δημοσίευσε, στις 27 Μαΐου 2020, τροποποιημένες προτάσεις για ένα ΠΔΠ ύψους 1.100 δισεκατομμυρίων ευρώ και, στις 28 Μαΐου 2020, ένα πρόσθετο μέσο ανάκαμψης (NextGenerationEU/NGEU) αξίας 750 δισεκατομμυρίων ευρώ (σε τιμές του 2018), εκ των οποίων 500 δισεκατομμύρια EUR θα χορηγούντο υπό μορφή επιχορηγήσεων και 250 δισεκατομμύρια ευρώ ως δάνεια. Η δέσμη περιλάμβανε νομοθετικές προτάσεις για νέα χρηματοδοτικά μέσα, καθώς και αλλαγές σε ήδη υποβληθέντα προγράμματα του ΠΔΠ. Η χρηματοδότηση της πρόσθετης δέσμης προγραμματιζόταν να καλυφθεί με δανεισμό από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή τροποποίησε επίσης την πρόταση απόφασης για τους ιδίους πόρους, ώστε να καταστεί δυνατός ο δανεισμός έως 750 δισεκατομμυρίων ευρώ. Τέλος, η δέσμη της Επιτροπής περιλάμβανε αύξηση κατά 11,5 δισεκατομμύρια ευρώ στο ανώτατο όριο των αναλήψεων υποχρεώσεων του ΠΔΠ 2014-2020 για το έτος 2020, προκειμένου να αρχίσει η κινητοποίηση της στήριξης πριν από το νέο ΠΔΠ.

Στις 21 Ιουλίου 2020, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέδωσε συμπεράσματα σχετικά με την προσπάθεια ανάκαμψης (NextGenerationEU), το ΠΔΠ 2021-2027 και τους ιδίους πόρους. Στο πλαίσιο της προσπάθειας ανάκαμψης εγκρίθηκαν 750 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2021-2023. Ωστόσο, η συνιστώσα επιχορηγήσεων μειώθηκε από 500 σε 390 δισεκατομμύρια ευρώ και η συνιστώσα δανεισμού αυξήθηκε από 250 σε 360 δισεκατομμύρια ευρώ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απέρριψε την προς τα άνω αναθεώρηση του ανώτατου ορίου του ΠΔΠ για το έτος 2020. Το συνολικό ανώτατο όριο για τις αναλήψεις υποχρεώσεων στο ΠΔΠ 2021-2027 ορίστηκε σε 1.074,3 δισεκατομμύρια ευρώ. Επιπλέον, στα συμπεράσματα αναφέρθηκε η πρόθεση να θεσπιστεί καθεστώς αιρεσιμότητας για την προστασία του προϋπολογισμού και του NGEU από παραβιάσεις του κράτους δικαίου. Από την 1η Ιανουαρίου 2021, συμφωνήθηκε ένας νέος ίδιος πόρος με βάση τα μη ανακυκλωμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών. Προγραμματίστηκε να καταβληθούν προσπάθειες για την εισαγωγή, στη διάρκεια του ΠΔΠ 2021-2027, άλλων ιδίων πόρων που θα χρησιμοποιηθούν για την έγκαιρη αποπληρωμή των δανείων στο πλαίσιο του NGEU. Η προτεινόμενη νομική βάση για το NGEU ήταν το άρθρο 122 ΣΛΕΕ, δυνάμει του οποίου η ΕΕ μπορεί να θεσπίζει τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο και χωρίς τη συμμετοχή του Κοινοβουλίου στη νομοθετική διαδικασία.

Το Κοινοβούλιο αντέδρασε αμέσως στα συμπεράσματα αυτά εκδίδοντας ψήφισμα στις 23 Ιουλίου 2020, όπου χαρακτήρισε ιστορική κίνηση τη δημιουργία του μέσου ανάκαμψης, αλλά αποδοκίμασε τις περικοπές που πραγματοποιήθηκαν σε μελλοντοστρεφή προγράμματα. Επέμεινε ότι, πέραν από τα ποσά που πρότεινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, πρέπει να πραγματοποιηθούν στοχευμένες αυξήσεις, και επανέλαβε ότι δεν θα ενέκρινε το ΠΔΠ προτού επιτευχθεί συμφωνία όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του συστήματος ιδίων πόρων της ΕΕ, με στόχο να καλυφθούν τουλάχιστον οι δαπάνες που συνδέονται με το NGEU (κεφάλαιο και τόκος), ώστε να διασφαλιστεί η αξιοπιστία και βιωσιμότητά του. Το Κοινοβούλιο ζήτησε επίσης να συμμετέχει πλήρως, ως αρμόδια για τον προϋπολογισμό αρχή, στο μέσο ανάκαμψης, σύμφωνα με την κοινοτική μέθοδο.

Οι τριμερείς συνομιλίες με τη συμμετοχή του Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2020 και ολοκληρώθηκαν στις 10 Νοεμβρίου 2020. Ο κανονισμός του Συμβουλίου για το ΠΔΠ 2021-2027 εκδόθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2020, αφότου εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο. Την 1η Ιανουαρίου 2021 τέθηκε σε ισχύ ένας νέος μηχανισμός αιρεσιμότητας για την προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ και του NGEU από παραβιάσεις του κράτους δικαίου, που ήταν μία ακόμη προϋπόθεση για να δώσει την έγκρισή του το Κοινοβούλιο.Και τα 27 κράτη μέλη κύρωσαν την απόφαση για τους ιδίους πόρους έως τις 31 Μαΐου 2021, με αποτέλεσμα να είναι σε θέση η ΕΕ να αρχίσει να εκδίδει χρεωστικούς τίτλους στις κεφαλαιαγορές στο πλαίσιο του NGEU.

Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΕΕ των 27) (εκατομμύρια ευρώ, τιμές του 2018)

Ειδικότερα, το Κοινοβούλιο κατόρθωσε να εξασφαλίσει:

• 15 δισεκατομμύρια ευρώ επιπλέον σε σύγκριση με την πρόταση του Ιουλίου του 2020, ποσό το οποίο προορίζεται για εμβληματικά προγράμματα («Ορίζων Ευρώπη», Erasmus+, EU4Health, InvestEU), το Μέσο για τη Διαχείριση των Συνόρων και των Θεωρήσεων, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), τον Μηχανισμό Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας (NDICI-Global Europe), ανθρωπιστική βοήθεια, το πρόγραμμα «Δικαιώματα και αξίες», και το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη»·
• έναν νομικά δεσμευτικό χάρτη πορείας για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων της ΕΕ·
• τη σταδιακή αύξηση του συνολικού ανώτατου ορίου για το ΠΔΠ 2021-2027 από 1.074,3 σε 1.085,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε τιμές του 2018 (όπως εξηγείται κατωτέρω)·
• 1 δισεκατομμύριο ευρώ επιπλέον για τον Μηχανισμό Ευελιξίας·
• ένα νέο διαδικαστικό βήμα («διαδικασία δημοσιονομικού ελέγχου») για τη δημιουργία μηχανισμών αντιμετώπισης μελλοντικών κρίσεων δυνάμει του άρθρου 122 ΣΛΕΕ, με δυνητικές σημαντικές δημοσιονομικές επιπτώσεις·
• τη συμμετοχή του Κοινοβουλίου στη χρήση των εξωτερικών εσόδων για ειδικό προορισμό (ΕΕΕΠ) του NGEU, τη γενική επαναξιολόγηση των ΕΕΕΠ και των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων κατά την επόμενη αναθεώρηση του δημοσιονομικού κανονισμού, και τις ρυθμίσεις για τη συνεργασία στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για το ΠΔΠ·
• μια βελτιωμένη μεθοδολογία παρακολούθησης του κλίματος, για την επίτευξη του στόχου να αφιερώνεται τουλάχιστον το 30 % των δαπανών του ΠΔΠ/NGEU στη στήριξη των κλιματικών επιδιώξεων [1]
• έναν νέο ετήσιο στόχο για τη βιοποικιλότητα (7,5 % το 2024 και 10 % το 2026 και το 2027), και τον σχεδιασμό μεθοδολογίας για τον υπολογισμό των δαπανών που αφορούν την ισότητα των φύλων·
• τη μεταρρύθμιση της συλλογής, της ποιότητας και της συγκρισιμότητας των δεδομένων σχετικά με τους δικαιούχους, με σκοπό την καλύτερη προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών του NGEU.

Στις άλλες συνιστώσες του ΠΔΠ 2021-2027 που αντιστοιχούν στις προτεραιότητες του Κοινοβουλίου συγκαταλέγονται:

• η ενσωμάτωση του ΕΤΑ στον προϋπολογισμό της ΕΕ·
• συνολικά επίπεδα χρηματοδότησης για τη γεωργία και τη συνοχή, μεγέθους συγκρίσιμου με εκείνο της περιόδου 2014-2020·
• η θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.

Τα πρόσθετα 15 δισεκατομμύρια ευρώ περιλαμβάνουν σταδιακή αύξηση κατά 11 δισεκατομμύρια ευρώ, η κύρια πηγή των οποίων είναι ένας νέος μηχανισμός που συνδέεται με τα πρόστιμα τα οποία εισπράττει η ΕΕ, με αποτέλεσμα την αυτόματη χορήγηση πρόσθετων κονδυλίων στα οικεία προγράμματα κατά την περίοδο 2022-2027. Επομένως, το συνολικό ανώτατο όριο του επταετούς ΠΔΠ θα ανέλθει σταδιακά σε 1.085,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε τιμές του 2018, δηλαδή 2 δισεκατομμύρια ευρώ επιπλέον, σε πραγματικές τιμές, από το ισοδύναμο ανώτατο όριο του ΠΔΠ 2014-2020 (1.083,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε τιμές του 2018, εξαιρουμένου του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά συμπεριλαμβανομένου του ΕΤΑ). Στις συμπληρωματικές πηγές συγκαταλέγονται: περιθώρια τα οποία παραμένουν αδιάθετα εντός των ανώτατων ορίων που καθόρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2,5 δισεκατομμύρια ευρώ)· επανεισροές από την επενδυτική διευκόλυνση ΑΚΕ (ΕΤΑ), προς όφελος του NDICI-Global Europe (1 δισεκατομμύριο ευρώ)· και αποδεσμευμένες πιστώσεις στον τομέα της έρευνας, προς όφελος του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (0,5 δισεκατομμύριο ευρώ) [2].

Δυνάμει της ΔΣ, συμφωνήθηκε το 2020 να χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ οι αποπληρωμές και οι τόκοι των οφειλών ανάκτησης, στο πλαίσιο των ανώτατων ορίων του ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027, «μεταξύ άλλων με επαρκή έσοδα από νέους ιδίους πόρους που θα εισαχθούν μετά το 2021», χωρίς αυτό να προδικάζει τον τρόπο με τον οποίον θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα στα μελλοντικά ΠΔΠ, από το 2028 και μετά. Ρητός στόχος ήταν η διατήρηση των προγραμμάτων και των ταμείων της ΕΕ. Στις 22 Δεκεμβρίου 2021 η Επιτροπή πρότεινε νέους ιδίους πόρους και στοχευμένη τροποποίηση του κανονισμού για το ΠΔΠ (που ακολούθως αποσύρθηκε) η οποία αποσκοπούσε, μεταξύ άλλων, στη θέσπιση νέου μηχανισμού που θα καθιστούσε δυνατή την αυτόματη αύξηση των ανώτατων ορίων από το 2025, ώστε να εγγράφονται τυχόν πρόσθετα έσοδα που προκύπτουν από νέους ιδίους πόρους για την πρόωρη αποπληρωμή του χρέους του NGEU. Το Κοινοβούλιο ενέκρινε προσωρινό ψήφισμα σχετικά με την τροποποίηση αυτή στις 13 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Επιτροπή δήλωσε ότι θα παρουσιάσει επανεξέταση της λειτουργίας του ΠΔΠ έως την 1η Ιανουαρίου 2024 και, κατά περίπτωση, προτάσεις αναθεώρησης. Στην ανακοίνωσή της, της 18ης Μαΐου 2022, σχετικά με την αρωγή και ανασυγκρότηση της Ουκρανίας, αναγνώρισε ότι «οι απρόβλεπτες ανάγκες που δημιουργήθηκαν από τον πόλεμο στην Ευρώπη υπερβαίνουν κατά πολύ τα μέσα που διατίθενται στο τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο». Ως εκ τούτου, στις 19 Μαΐου 2022, το Κοινοβούλιο ζήτησε νομοθετική πρόταση για την πλήρη αναθεώρηση του ΠΔΠ το συντομότερο δυνατόν και το αργότερο έως το πρώτο τρίμηνο του 2023.

Ως πρώτο βήμα, ο κανονισμός (ΕΕ, Ευρατόμ) 2022/2496 του Συμβουλίου τροποποίησε το ΠΔΠ τον Δεκέμβριο του 2022 ως μέρος δέσμης που εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο με διαδικασία επείγοντος στις 24 Νοεμβρίου 2022. Επέκτεινε τη δημοσιονομική κάλυψη που ίσχυε μέχρι τότε για τα δάνεια προς τα κράτη μέλη στα δάνεια μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής προς την Ουκρανία, για τα έτη 2023 και 2024: σε περίπτωση αθέτησης υποχρέωσης, τα αναγκαία ποσά θα κινητοποιούνταν από το περιθώριο, πάνω από τα ανώτατα όρια του ΠΔΠ, έως το ανώτατο όριο των ιδίων πόρων.

Για τη διαμόρφωση του θεματολογίου για μια σαφώς πληρέστερη αναθεώρηση, στις 15 Δεκεμβρίου 2022 το Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με την αναβάθμιση του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2021-2027: ένας ανθεκτικός προϋπολογισμός της ΕΕ, κατάλληλος για νέες προκλήσεις, όπου καθορίζονται τα βασικά αιτήματά του.

Στις 20 Ιουνίου 2023, η Επιτροπή πρότεινε στοχευμένη αναθεώρηση που καλύπτει τα περισσότερα από τα αιτήματα αυτά (έξι μήνες πριν από την αρχική ημερομηνία της προγραμματισμένης επανεξέτασης):

• αποθεματικό ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ για την αντιμετώπιση του πολέμου στην Ουκρανία και των ανθρωπιστικών, οικονομικών και δημοσιονομικών συνεπειών του (επιχορηγήσεις, δάνεια και εγγυήσεις)·
• πρόσθετη χρηματοδότηση για τη μετανάστευση, τις παγκόσμιες προκλήσεις και τις φυσικές καταστροφές – με αύξηση των ανώτατων ορίων των τομέων 4 και 6 κατά 2 και 10,5 δισεκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα, και αύξηση του Αποθεματικού Αλληλεγγύης και Επείγουσας Βοήθειας κατά 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ·
• νέο Μέσο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EURI) πέραν των ανώτατων ορίων του ΠΔΠ, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα που συνδέεται με την αποπληρωμή του χρέους του EURI σε ένα πλαίσιο απότομης επιτάχυνσης του πληθωρισμού και των επιτοκίων·
• πλατφόρμα στρατηγικών τεχνολογιών για την Ευρώπη (STEP) για την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης μετά τις διαταραχές της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού – με αύξηση των ανώτατων ορίων των τομέων 1, 3 και 5 κατά 3,5, 5 και 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα, και περαιτέρω χρήση, στον τομέα 1, των αποδεσμεύσεων για την έρευνα·
• αύξηση της χρηματοδότησης κατά 3 δισεκατομμύρια ευρώ για τον μηχανισμό ευελιξίας, ώστε να διευρυνθεί ο δημοσιονομικός χώρος για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων περιστάσεων·
• πρόσθετη χρηματοδότηση για τη διοίκηση (1.9 δισεκατομμύρια ευρώ), με ανάλογη αύξηση του ανώτατου ορίου του τομέα 7.

Στις 3 Οκτωβρίου 2023, το Κοινοβούλιο ενέκρινε την εντολή του τονίζοντας ότι το αναθεωρημένο ΠΔΠ πρέπει να τεθεί σε ισχύ έως την 1η Ιανουαρίου 2024. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 15ης Δεκεμβρίου 2023 βρέθηκε σε αδιέξοδο.

Μόλις επιτεύχθηκε εντέλει πολιτική συμφωνία, η αναθεώρηση του ΠΔΠ δημοσιεύθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2024. Περιλαμβάνει περικοπές στο πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» (που αντισταθμίζονται μόνο εν μέρει από την επαναχρησιμοποίηση των τελευταίων αποδεσμεύσεων του ΠΔΠ στον τομέα της έρευνας), στο πρόγραμμα EU4Health (που μετριάζονται από τον μηχανισμό του άρθρου 5 του ΠΔΠ) και στην άμεση διαχείριση της κοινής γεωργικής πολιτικής και της πολιτικής συνοχής, καθώς και περιορισμένα νέα κονδύλια για την STEP.

Ωστόσο, είναι η πρώτη φορά που μια ενδιάμεση επανεξέταση του ΠΔΠ οδήγησε σε καθαρή αύξηση των ανώτατων ορίων δαπανών. Τα κύρια θετικά αποτελέσματα έχουν ως εξής: 50 δισεκατομμύρια ευρώ για την Ουκρανία για την περίοδο 2024-2027, αυξημένη χρηματοδότηση για τη μετανάστευση και την εξωτερική δράση και για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (στο πλαίσιο της STEP), αύξηση της χρηματοδότησης για τους ειδικούς μηχανισμούς (Μηχανισμός Ευελιξίας και Αποθεματικό Αλληλεγγύης της ΕΕ για την ανασυγκρότηση μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές, πλέον χωριστά από το αποθεματικό έκτακτης βοήθειας για την παροχή συνδρομής έκτακτης ανάγκης σε τρίτες χώρες), και θέσπιση ειδικού μέσου του EURI χωρίς ανώτατο όριο για την προστασία των προγραμμάτων από σημαντικές περικοπές. Μέρος του κόστους του κοινού δανεισμού της ΕΕ πρόκειται να καλυφθεί στο πλαίσιο της ετήσιας διαδικασίας του προϋπολογισμού (το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όρισε μη δεσμευτικό κριτήριο αναφοράς 50 %). Για να χρησιμοποιηθεί το ειδικό μέσο EURI για τους σκοπούς αυτούς, περίπου το ήμισυ των δαπανών πρέπει να καλύπτεται από ειδικούς μηχανισμούς ή ανακατανομές από προγράμματα. Τούτο πραγματοποιείται σε δύο στάδια: αρχικά κινητοποιούνται πόροι ισοδύναμοι με το ποσό των αποδεσμευμένων κεφαλαίων και ακολούθως ενεργοποιείται μηχανισμός «έσχατης ανάγκης» για πρόσθετες εθνικές συνεισφορές.

Περισσότερες λεπτομέρειες παρέχονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την τεχνική προσαρμογή του ΠΔΠ.

Για περισσότερες πληροφορίες επί του θέματος, επισκεφθείτε τον ιστότοπο της Επιτροπής Προϋπολογισμών.

 

Alix Delasnerie

04-2024